Yürüme Bozukluğu

Yürüme Bozukluğu Nedir?

Yürüme bozuklukları, çoğunlukla denge ve duruş sorunlarıyla birlikte ortaya çıkan, pek çok farklı sebebe bağlı olarak gelişebilen bozukluklardır. Bazı durumlarda yürüme bozukluklarının altında çeşitli sağlık sorunları yatıyor olabilmekle beraber bazı durumlarda kişinin vücudundaki duruş bozuklukları veya hareket alışkanlıkları yürüme bozukluklarına sebep olabilmektedir. Kişinin yürümesi esnasında ayağın durumu, basma fazı ve salınım fazı olmak üzere iki temel başlık altında sınıflandırılır. Basma fazı döngünün %60’ını, salınım fazı %40’ını oluşturur. Sağlıklı bir yürümede basma fazı beş temel dönem içermektedir:

• Topuk teması
• Ayağın tam teması
• Basma fazı ortası
• Topuk ayrılışı
• Parmak ayrılışı

Salınım fazı, ayağın yere hiçbir temasının olmadığı döneme verilen isimdir ve üç temel dönem içermektedir:

• Hızlanma
• Salınım fazı ortası
• Yavaşlama

Kişinin her iki ayağının aynı anda yere bastığı sürece çift destek fazı adı verilmektedir. Çift destek fazı süresinin kısalmasıyla hızlı yürüme ve koşma meydana gelir.

Yürüme bozuklukları, sağlıklı yürüme sürecinin herhangi bir yerinde, kişinin hareketlerinin ve/ veya vücut duruşunun bozulmasıyla ortaya çıkmaktadır. Yürüme bozuklukları skolyoz gibi çeşitli sağlık sorunlarından kaynaklanabildiği gibi, yürüme bozuklukları sebebiyle de kişide çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir veya kötüleşebilir. 

Yürüme Bozukluğu Tipleri Nelerdir?

Yürüme bozuklukları, yürüme fazlarında meydana gelen değişiklikler ile birbirinden ayrılmaktadır. Bazı yürüme bozukluğu tipleri genellikle ortaya çıktıkları hastalığın adıyla da anılabilmektedir. Yürüme bozukluklarını birkaç farklı şekilde sınıflandırmak mümkün olsa da, sık karşılaşılan yürüme bozukluğu tipleri şu şekilde listelenebilir:

• Antaljik Yürüyüş: Bir bacakta basmakla ortaya çıkan veya artan ağrı durumunda gerçekleştirilen yürüyüş şeklidir. Kişi, ağrılı bacağını basmaktan çekindiği için ağrılı bacağın salınım fazı, sağlam bacağın salınım fazından uzundur. Durma sırasında ağırlık sağlam bacağa verilmeye çalışılır. 
• Ataksik Yürüyüş: Sarhoşvari yürüme şeklidir. Bacaklarda kuvvet kaybı görülmez. Genellikle beyincik hasarlarında ortaya çıkar. Denge sorunlarıyla birlikte görülebilir. 
• Ördekvari Yürüyüş: İki taraflı kalça kası felci, kalça çıkığı ve kalça ile uyluk kemiği arasındaki (uyluk kemiğinin gövdesi ve kalça ile eklemleşen cismi arasındaki) açıda daralma; ördekvari yürüyüşe sebep olabilmektedir. Kişi her iki tarafa sallanarak yürür. 
• Makaslama Yürüyüşü: Kişinin bacaklarını dışarıya açmasını (sağ bacağını sağa ve sol bacağını sola) sağlayan kasın çalışmaması (felci) halinde kişi adım atarken bir bacağını diğerinin önüne getirebilir. Böylece bacaklarını birbirine çaprazlayarak yürür. 
• Stepaj Yürüyüşü: Düşük ayak durumunda ortaya çıkar. Ayağın yerle temas etmediği durumlarda kişinin parmak ucu, bileğine göre aşağı hizada bulunmaktadır. Kişinin adım atmak için ayağını kaldırması ile topuğu yerden kalkarken parmak ucu topuğu kadar kalkamaz. Kişi parmak ucunu sürükleyerek yürür ya da parmak ucunun değmemesi için dizini yukarıya daha fazla çeker. Basma esnasında ayağın parmak ucu topuklardan önce yere değer.
• Oraklama Yürüyüşü: Bir bacakta spastik (kasılı) felç olması halinde, kişi bacağını yerden yükseltmek için bükemez, böylece diğer bacağında sağlıklı veya sağlıklıya yakın bir salınım fazı görülürken spastik felçten etkilenen bacağını yay şeklinde sürükleyerek ilerletir.
• Kısalık Yürüyüşü: Kısalık yürüyüşü, bir bacağın diğerinden daha kısa olması halinde görülmektedir. Bacaklar arasındaki boy farkının seviyesine göre kişinin yürüme şekli değişiklik göstermektedir. Üç santimetreden daha kısa boy farkının olduğu durumlarda kişinin kalça kemiği, kısa tarafta daha aşağıya eğilerek boy farkını bir miktar eşitler. Üç santimetreden daha uzun boy farkında kişi, kısa ayağına parmak ucunda basarak iki bacağının boyunu eşitlemeye çalışır. Daha yüksek boy farkı halinde kişi uzun bacağını bükerek yürür.
• Trendelenburg Yürüyüşü: Kalça kaslarının tek taraflı zayıflığında, hasta duruş fazında ( iki ayağı da basma fazındayken) zayıf tarafa doğru hafifçe eğilir. Kişinin eğildiği kalçasının düz durmamasından anlaşılabileceği gibi omuz seviyeleri de eşit olmayabilir. 

Yürüme Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Yürüme bozuklukları, sistemik rahatsızlıklar ve kişinin vücut pozisyonunu etkileyen durumlardan kaynaklanıyor olabilir. Bu durumda kişiyi etkileyen sebebe bağlı olarak kişinin görüntüsünde çeşitli değişiklikler oluşabilir. Kişi, bacak kısalığı veya omurga eğrilikleri sebebiyle yürüme sorunları yaşıyor olabilir. 

Kişinin hareketlerinde genel bir kısıtlılık görülüyor olabilir. Bu durum bir bacağın felci veya merkezi sinir sistemindeki çeşitli hasarlarla ilişkili olabilir. Parkinson hastalığında kişinin adımlarında kısalma ve ayaklarını yere sürüme görülürken; aynı zamanda kişinin bütün hareketleri yavaşlamış ve donuklaşmış, el yazısında harfleri küçülmüş, konuşması tutuklaşmıştır. 

Kişinin yürümesinin değerlendirilmesi sırasında çeşitli hareket özelliklerine dikkat edilir:

• Yürüme sırasında denge bozukluğu, düşme tehlikesi, yalpalama 
• Yürümenin hızlanması veya yavaşlaması
• Yürüme sırasında ve sonrasında ağrı olduğunun belirtilmesi
• Kişinin iki ayağı üzerinde düz durması istendiğinde postür bozuklukları olması
• Kalça kemiğinin sağ ve sol tarafının aynı yüksekliğe ulaşmaması
• Kişinin ayağını sürümesi ya da parmak ucunda yürümesi
• Oraklama (kişinin bir bacağını yay şeklinde sürükleyerek ilerletmesi)
• Kişinin gözleri kapalıyken düz durmakta zorlanması, denge sorunları yaşaması
• Kişinin ayağının bir kısmının yere basmaması (sadece topuklarda ya da parmak ucunda yürüme)
• Kişinin bacaklarından birinin veya her ikisinin hareket açıklığının dar olması, yeterince yukarı, öne, dışarı uzanamaması

Yürüme Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?

Yürüme bozukluğu ve denge sorunları, pek çok farklı sebepten kaynaklanarak ortaya çıkabilmektedir. Bazı sebeplerden kaynaklanan durumlar kişiyi kısa dönemde etkilerken bazı sorunlar kişide hayat boyunca destek gerektirecek yürüme bozukluklarına yol açabilir. Geçici yürüme bozukluklarına yol açabildiği bilinen durumlar şunlardır: 

• Yaralanmalar (ciddi yaralanmalar kalıcı yürüme ve denge sorunlarına da yol açabilir.)
• İltihaplanma
• Ağrı 

Kişiyi uzun süre etkileyen yürüme bozuklukları sıklıkla nöromusküler hastalıklardan (sinir ve kas hastalıkları) kaynaklanmakla birlikte, farklı sağlık sorunlarıyla da ortaya çıkabilmektedir. Uzun süreler için yürüme bozukluklarına sebep olabildiği bilinen durumlar şunlardır:

• Eklem ağrıları, artrit (eklem iltihaplanmasına bağlı ortaya çıkan genellikle ağrılı durum)
• Multiple Skleroz
• Menier hastalığı
• Beyin kanamaları
• Beyin tümörleri
• Parkinson hastalığı
• Chiari malformasyonu
• Omurilik basısı veya zedelenmesi
• Guillain- Barre sendromu
• Periferal (çevresel sinir sisteminde) nöropati
• Miyopati
• Serebral palsi
• Gut
• Musküler distrofi
• Obezite
• Kronik alkol aşırı alımı
• Vitamin B₁₂ eksikliği
• İnme 
• Vertigo (baş dönmesine sebep olan iç kulak hastalığı)
• Migren (baş ağrısı)
• Vücutta şekil bozuklukları
• Beyincik hasarı
• Yüksek tansiyon için kullanılanlar başta olmak üzere çeşitli ilaçlar
• Kas güçsüzlüğü 
• Bacaklarda hareket açıklığının kısıtlı olması  

Yürüme Bozukluğu Teşhisi

Yürüme bozuklukları, kişinin şikayetleri üzerine fizik muayene ve nörolojik muayene gerçekleştirilmesi ile değerlendirilir. Henüz yürüyemeyecek olan bebeklerde, yürüme bozukluklarına sebep olabileceği bilinen (kas güçsüzlüğüne, felce, denge problemlerine vb.sebep olan) hastalıkların teşhis edilmesi de ortaya çıkacak yürüme bozukluklarının tespitini sağlayabilir. Yürüme bozukluğu tespit edilmesi halinde, sorunun altında yatan nedenin araştırılması için ileri tetkikler kullanılmaktadır.

Kişiye yürüme bozukluğu şikayeti ile ilgili şu ayrıntılar sorulabilir:

• Kişi yürüme bozukluğunun ne süredir bilincinde, yürüme bozukluğu ne zaman başladı?
• Yürüme bozukluğu zamanla ilerliyor ya da düzeliyor mu?
• Yürüme bozukluğu sebebiyle düşme ve çarpma gibi ek sorunlar yaşanıyor mu?
• Yürüme sırasında veya başka durumlarda bacaklarda ağrı hissi oluyor mu?
• Son zamanlarda kullanımına yeni başlanan veya dozu artırılan ilaç oldu mu?

İşitme Testleri: Kişinin iç kulağında çeşitli sebeplerle eksiklik veya hasarlar görülebilmektedir. Kişinin doğuştan, iç kulağında belli bölgelerin yeterince gelişmemiş olması hem dengeyi ve dolayısıyla yürümeyi, hem de işitmeyi etkileyebilir. Çeşitli ilaçlar iç kulakta geçici ve kalıcı yan etkilere sebep olabilir, bu durumlarda da işitme ve denge birlikte etkilenebilir. 

İç Kulak Testleri: İç kulakta meydana gelen hasarların değerlendirilmesi için çeşitli testler gerçekleştirilebilmektedir. İç kulakta ve iç kulaktan alınan verilerin değerlendirildiği beyin sapında meydana gelen hasarlar testlerde görülen değişiklikler üzerinden değerlendirilebilmektedir.

Görme Testleri: Kişideki yürüme sorunları, görme bozukluklarına bağlı ortaya çıkıyor olabilir. Şaşılık gibi durumlarda, kişi koordinasyon sorunu yaşadığı için yürümesi bozulabilir. Bu durumların tespiti için kişinin görme keskinliği ve göz sağlığı değerlendirilebilmektedir. Görme bozukluğu olan kişinin yürümesi, görmenin düzeltilmesinden sonra değerlendirilebilir. Görmenin düzeltilmesi mümkün olmazsa, kişinin genel sağlık muayenesi ile yürüme bozukluğuna yol açabilecek diğer sağlık sorunları açısından değerlendirilmesi gerekebilir.

Refleks Testleri: Bacaklar, çeşitli refleksler açısından değerlendirilebilir. Refleks cevaplarında artmalar sıklıkla merkezi sinir sistemi sorunlarını gösterirken refleks cevaplarda azalma ve kaybolma çevresel sinirden kaynaklanan bir soruna işaret eder.

Yürüme Hızı Testi: Kişinin yürümesi mümkünse ve düşme gibi sorunlara yol açacağı beklenmiyorsa, kişinin yürüme hızı ölçülebilir. Parkinson gibi durumlarda yürüme çok yavaşlayacaktır. Yürüme bozukluğu yaşayan kişilerin düşme riskleri, yürüme hızlarıyla pozitif ilişkili olarak bulunmuştur, bu sebeple yürüme bozukluğunun altında yatan sebep hakkında bir bilgi edinilmese de yürüme hızının değerlendirilmesi risk belirlemede önemlidir.

Manyetik rezonans görüntüleme ve bilgisayarlı tomografi, kişinin merkezi sinir sisteminden kaynaklanan bir sağlık sorunu olduğunun düşünülmesi halinde merkezi sinir sisteminin değerlendirilmesi için uygulanabilmektedir. 

Sinir iletim testi ve elektromiyografi, çevresel sinir sistemini etkileyen durumların tespitinde kullanılabilmektedir. Kan testleri de denge sorunlarının tespitinde kullanılabilmektedir.     

Yürüme Bozukluğu Tedavisi

Yürüme bozukluklarının altında yatan sebeplere bağlı olarak tedavi yaklaşımları farklı olmaktadır. Sistematik sebeplerden kaynaklanan yürüme bozuklukları altta yatan nedenin çözülmesi ile ortadan kalkabilir. Nörolojik hastalıkların, kas hastalıklarının ve çeşitli doğumsal bozuklukların tedavisi mümkün olmayabilir. Altta yatan sorunun değerlendirilmesinden sonra, yürümenin iyileştirilmesi için fizik tedavi uygulanabilir. Yürüme için uygulanan fizik tedavi teknikleri şu şekildedir:

• Yürüme Öncesi Alıştırmalar: Yürüme bozukluklarının ciddi düzeyde olması veya kişinin düşme tehlikesinin yüksek olması halinde, kişinin yürütülmesine geçilmeden önce, yürüme sırasında kişinin yapması gerekecek hareketlerin alıştırmaları yapılabilir. Örneğin bacağın yerden kaldırılması, bacak kaslarının güçlenmesini sağlayabilir. 
• Yürüme Alıştırmaları: Kişinin altta yatan sorunun ve yürümesinde görülen bozukluğun şekli, yürüme alıştırmalarının gerçekleştirilmesinde önemli ölçüde etkilidir. Kişinin yürümesinde görülen bozukluklar, kişiye daha düzgün yürümesini sağlayabilecek alışkanlıklar kazandırılarak, kişinin vücut postürü düzeltilerek iyileştirilmeye çalışılır.
• Denge ve Koordinasyon Alıştırmaları: Özellikle beyincik hasarından kaynaklanan durumlarda, kişinin denge kuramaması ve bacaklar ile gözünün koordine çalışmaması sorunun temelini oluşturmaktadır. Kişinin dengesinin iyileştirilmesi, yürümenin de iyileştirilmesini sağlar ve düşme riskini azaltır. Çeşitli alıştırmalar kişinin dengesinin iyileşmesine katkı sağlayabilir.
• Nöromusküler Eğitim: Duruma özel olarak tasarlanan egzersizlerin kişiye yaptırılması kişinin sinir ve kas koordinasyonunun daha güçlü olmasını sağlayabilir. Proprioseptif nöromusküler fasilitasyon, kişinin hareketlerinin kolaylaştırılması için uygulanan özel bir tekniktir. Öncelikle terapist eliyle kişinin bacaklarına pozisyon verir, ardından kişinin verilen sözel komutlara uygun olarak hareket etmesini ister. Basitten başlayıp karmaşık hareketlere doğru ilerlenir ve ağrı gibi yan etkilere sebep olan hareketler gerçekleştirilmez.
• Destek ve Atel: Bacaktaki ligamentlerin (kemikleri birbirine bağlayan dokunun) zayıflığından kaynaklanan yürüme bozukluklarında, bacağın uygun ekipmanlarla desteklenmesi, yürümeyi mümkün kılabilmektedir. 

Yürüme Bozukluğu Tedavi Edilmezse

Yürüme bozuklukları, çeşitli sağlık sorunlarından kaynaklanabilmektedir. Yürüme bozukluğunun dikkate alınmaması, bu sağlık sorunlarının teşhisinde gecikmeye yol açabilir. Pek çok hastalık için tedaviye başlanan dönem tedavinin etkinliğinde belirleyicidir. Önemsenmeyen bir yürüme bozukluğu ilerleyip kalıcı olabilir ve erken teşhisle önlenmesi veya geciktirilmesi mümkün olan farklı sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Örneğin skolyoz, kişilerde yürüme ve duruş bozukluklarına sebep olabilen omurga eğriliğidir. Küçük yaşlarda ve düşük derecelerde müdahale edilen skolyozun tedavisi daha kolay gerçekleştirilebilirken ileri evrelerde kesin tedavi imkanı ortadan kalkabilir ve kişinin hayat kalitesinin önemli ölçüde azaltabilir. 

Yürüme Bozukluğunda Hangi Doktora Gidilir?

Yürüme bozukluklarının olası sebepleri çok geniş bir yelpazede bulunmaktadır. Bu bozukluklardan bazıları hayatı tehdit eder ve genellikle kişide yürüme bozukluklarından daha ciddi sağlık sorunlarının görülmesi ile tespit edilir. Bu durumlar genellikle doğum anında tespit edilmekte ya da ciddi bir yaralanmayla ortaya çıkmaktadır. Tedavi duruma göre pediatri, yeni doğan yoğun bakımı veya yaralanma ile gelen yetişkinler için acil servisler ve beyin, sinir ve omurilik cerrahisinde gerçekleştirilebilmektedir. 

Yürüme ve denge bozukluklarına sebep olan bazı durumlar kişinin yaşam beklentisini etkilemiyor ve acil tedavi gerektirmiyor olabilir. Yürüme bozuklukları ile beraber görülen belirtilere göre kişinin başvurması gereken bölüm değişiklik göstermektedir. Denge sorunlarının ön planda olması halinde kişinin nöroloji kliniklerine başvurması uygundur. Madde ve alkol kullanımının görüldüğü durumlarda, yürüme bozukluklarının başlamasından hemen önce meydana gelmiş bir travma ve yaralanma yoksa, yürüme bozukluklarının madde ve alkol kullanımından kaynaklandığı öngörülebilir, bu durumunda Alkol ve Uyuşturucu Madde Bağımlıları Tedavi ve Araştırma Merkezlerine (AMATEM) başvurulabilir. 

Kişinin yüksek kan basıncı başta olmak üzere çeşitli kronik rahatsızlıkları için tedavi alıyor olması halinde, tedaviyi yürüten doktor mutlaka kişinin rahatsızlıklarından ve yürüme bozukluğundan haberdar edilmelidir. Yürüme ve denge sorunları, bu birimlerden tedavi amacıyla verilen çeşitli ilaçların yan etkilerine bağlı olarak ortaya çıkıyor olabilir.