Zenker Divertikülü

Zenker Divertikülü (Fıtık) Nedir?

Zenker diverttikülü halk arasında bilinen adıyla yemek borusu olan yemek borusunun üst 1/3’ lük kısmı olan, tıpta hipofarenks (alt yutak) denilen bölgede sık olarak kesecik şeklinde gözlenen bir yalancı divertikül (fıtık) çeşididir.

Zenker divertikülü yemek borusunun üst 1/3’lük kısmı olan hipofarenkste yer alan bir kasın (m. krikofarengeus) problemli olması sonucu gözlenmektedir. Bu bölgedeki krikofarengeus kası diğer kaslara oranla biraz daha zayıftır ve fıtıklaşmaya elverişlidir. Bu zayıflığın olduğu bölgeye ise tıpta verilen özel isim killian üçgenidir.

Zenker divertikülü bir çeşit yalancı divertiküldür (fıtık). Bu oluşuma verilen isimdeki yalancıdan kasıt divertikülün pulsiyon yani itilme yoluyla oluştuğunu ayrıca divertikül içine yemek borusunu oluşturan tüm katmanlarının değil de sadece mukoza (sindirim sisteminde yer alan iç organ yapılarındaki boşluklarda bulunan en dış tabaka) ve submukozanın (sindirim sistemi iç organlarında bulunan mukoza altı tabaka) girdiğini ifade etmektedir.

 Zenker divertikülü yemek borusu en sık gözlenen ve en çok belirti veren divertiküldür. Zenker diverüküllü hastalar genelde doktora yemek borusunun üst kısımlarında yemek takılma hissi gibi durumlarla gelmektedir. Bunun dışında zenker divertükülü hastada yutma güçlüğü, sindirilmemiş besinlerin ağıza gelmesi, ağız kokusu ve uzun süredir devam eden öksürük şikayetleri de oluşturabilmektedir.

Zenker divertikülü nadir görülen bir hastalık olmakla birlikte genelde 60 yaş üstü hastalarda görülme eğilimi olan bir hastalık türüdür. Kadın erkek oranlaması yapıldığında ise zenker divertikülünün erkeklerde kadınlara kıyasla daha fazla oluştuğu gözlenmiştir.

Zenker Divertikülü Belirtileri Nelerdir?

Zenker divertikülü (fıtık) belirtileri her hastada farklı bulgular verebilmekle birlikte hastalar çoğunlukla günlerdir, haftalardır, aylardır hatta yıllardır süren yemek yedikten sonra boğazda oluşan yemek borusuna takılma hissi, bu takılma hissi sonucu oluşan yutma güçlüğü, yemek yedikten birkaç dakika sonra gelişen sindirilmemiş besinlerin ağıza gelmesi gibi bulguları şikayet ederek doktora başvuruda bulunurlar. Tüm bunlarla birlikte eğer zenker divertiküllü hastada görülen fıtık kesesi küçükse bulguda vermeyebilir. Görülen belirtiler şunlardır;

• Takılma hissi: Kişinin herhangi bir öğünde yemeğini yerken gelişen, sanki yemek borusuna yemekler yapışmış gibi bir hissiyatın oluşumudur. Hasta bunun geçmesi için su gibi içeceklere de başvursa netice alamaz.
• Kronik (uzun süreli) Öksürük: Zenker divertiküllü hastalarda takılma hissi sonucu gıcıklanan boğazın sinirsel tepkisiyle uzun süreli öksürükler görülebilmektedir.
• Yutma güçlüğü (disfaji): Zenker divertiküllü hastalarda görülen bir diğer belirtide yutmada güçlüktür. Yenen yemekler sanki yemek borusunda birikiyormuş hissi sonucu hastalar yemeklerini ya da içecekleri yutarken zorlanırlar. Ayrıca önemli olan bir diğer nokta ise yutma güçlüğünün zenker divertikülü oluşumunun sonucunda gözlenen bir belirti olabileceği gibi aynı zamanda zenker divertikülü oluşabilmesinin sebepleri arasında da olabilmesidir.
• Sindirilmemiş Besinlerin Tekrar Ağıza Gelmesi (regürjitasyon): Zenker divertikülü hastalığına sahip insanlarda yedikleri yiyecekler mideye inmez ve fıtıklaşan bölgede birikir. Herhangi bir geğirme ya da kusma gibi durumlarda hastaların ağzına gün içinde yedikleri ve hatta bir gün önce veya birkaç günlük sindirilmemiş besinler gelebilir.
• Ağız Kokusu (halitozis): Tüketilen katı ya da sıvı gıda maddeleri fıtıklaşan kese içinde biriktiği ve orda kaldığı için hastalarda görülebilecek bir diğer komplikasyon ağız kokusudur. Zenker divertiküllü hastalarda eğer fıtık kesesi çok küçük değilse hastanın ağzından çürümüş besin kokusu tarzı farklı kokular yayılabilir.
• Boyunda Guruldama: Zenker divertiküllü hastalarda görülebilecek bir diğer belirti ise kişide mide guruldamasını andıran bir sesin boyundan gelmesidir.
• Boyunda Şişlik: Zenker divertiküllü hastalarda eğer fıtık kesesi yeterince büyükse görülebilecek bir diğer belirti ise boyunda şişlik oluşmasıdır. Genelde sol arka tarafta gözlenen bu şişlik hastaları korkutabilir.
• Aspirasyon Pnömonisi: Aspirasyon pnömonisi katı, sıvı, gaz gibi tüketilebilen besin öğelerinin solunum sistemine ait yollara girerek akciğerlere inmesi sonucu oluşan bir akciğer yangısının genel adıdır. Zenker divertiküllü birinde görülebilen aspirasyon pnömonisi komplikasyonu belirtisi neticesinde de hasta hekime başvuruda bulunabilir.
• Kanama (Ülserasyon): Zenker divertikülünde yemek borusunun perfore olması sonucu kanama alanları gözlenebilir. Hastalar kan kusma gibi bulgularla hekime başvurabilmektedir.
• Fistül (kanal): Zenker divertiküllü hastalarda gelişebilen bir diğer komplikasyon zenker divertikülü ile nefes borusu arasında fistül oluşumudur. Bu fistül kaynaklı hastada aspirasyon pnömonisi gibi durumlar gelişebilir ve hasta hekime bu belirtilerle başvurabilir.
• Vokal Kord Paralizisi Ya Da Vokal Kord Basısı: Zenker divertikülünün aşırı büyümesi sonucu etraftan geçen sinirlere bası yapması sonucu gözlenebilecek bir komplikasyon olan vokal kord paralizisi sonucu hasta hekime ses kısıklığı gibi belirtilerle gelebilmektedir. Genelde solunum sıkıntısı olmaz.
• Skuamöz Hücreli Karsinom Gelişimi: Zenker divertiküllü hastalarda belirti verebilecek bir diğer nokta skuamöz hücreli karsinom sonucu gözlenen kanser bulgularıdır.
• Kilo Kaybı: zenker divertiküllü hastalarda görülebilen bir diğer belirti kilo kaybıdır.

Zenker Divertikülü Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Zenker divertikülünün gelişmesinin nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak zenker divertikülünde görülen temel sorun yemek borusunun üst 1/3 lük kısmı olan hipofarenkste bölgesinde yer alan m. Krikofarengeus adlı kasın az gevşemesi ya da bu kasın erimesi gibi problemler sonucu zenker divertikülü oluşumu gözlenmektedir.

Ayrıca zenker divertikülü gelişiminde bir diğer neden ise üst gastroinstesinal yol (mideden önce gelen yemek borusu kısmı) da gözlenen duvar basınçlarının artması sebep olmaktadır. Yalnız bu gözlenen duvar basıncındaki artış tek başına zenker divertikülünün oluşmasına sebep değildir. Yemek borusu üstündeki sfinkter yapısının bozukluğu ve reflü gibi durumların varlığı da zenker divertikülü oluşmasında duvar basıncının artışına ek olarak katkı vermektedir.

Zenker divertikülü yaş artıkça görülme sıklığı artan bir durumdur. Yani yaşın büyük olması da risk faktörlerinden biridir. Bununla birlikte inme (felç) gibi durumlarla karşılaşma öyküsü olan kişilerde zenker divertikülü oluşma ihtimali de artmaktadır. 

Zenker Divertikülü Teşhisi

Zenker divertikülü teşhisi çoğunlukla hastanın muayene edilmesi sonrası konulur. Ancak bazı durumlarda ayırıcı tanı açısından diğer tanı yöntemlerine de başvurulabilir. Bu yöntemler:

• Anamnez: Anamnez hastanın şikayetlerini dile getirmesi durumudur. Hastalar gıda maddesini boğazda takılma hissi, gıda maddesini yutma güçlüğü, uzun süreli öksürük, ağız kokusu, sindirilmemiş besinlerin ağıza geri gelmesi, boyunda guruldama, boyunda şişlik, kanama ve benzeri sorunlarla hekime başvurur. Hekim hastanın şikayetlerini dinler, bu şikayetlerin ne zamandır var olduğunu, geçirilmiş ameliyatlarını sorar. Ardından fizik muayeneye geçer.
• Fizik Muayene: Fizik muayenede doktor zenker divertikülüne ait çok fazla bir bulguya rastlamayabilir. Ancak çok ileri seviyede görülen zenker divertiküllü hastalarda boyunda kitle, malnutrisyon, ses değişiklikleri, yemek borusunda gurultu sesinin duyulması hekimin saptayabileceği fizik muayene bulguları olarak göze çarpmaktadır.
• Yüzeyel Ultrasonografi (USG): Ultrasonografi ses dalgaları kullanılarak görüntünün oluşturulduğu bir görüntüleme yöntemidir. Zenker divertikülünü diğer boyunda bulunabilecek tiroit bezi sorunu ve kitlelerden ayırmada hekim gerekli görürse kullanabilmektedir.
• Endoskopi: Endoskopi hekimin gerekli gördüğü durumlarda kullandığı ve yemek borusu, mide, on iki parmak bağırsağı ve de kalın bağırsağı incelediği tetkik yöntemlerinin genel adıdır. Bu yöntemle hekim hastanın yemek borusu herhangi bir fıtıklaşma var mı yok mu görebilir ve zenker divertikülünün tanısını koyabilir.
• Baryumlu Özofagus (yemek borusu) Grafisi: Bu yöntemde hasta tıpta kontrast madde denilen baryumu yutma suretiyle ya da burundan mideye (nazogastrik) tüp yardımıyla uygulama şeklinde alır. Bu yöntem sindirim sistemi organlarını incelemek amacıyla hekim gözetimi altında uygulanır. Hekim görüntüleme yöntemi yardımıyla yemek borusunun genel durumunu detaylı bir şekilde görebilmektedir. 

Zenker Divertikülü Tedavisi

Zenker divertikülünde fıtık sebebiyle bulgular olması ve bu bulguların hastayı rahatsız etmesi ya da zenker diverikülüne ait bulguların olmaması ve hastayı rahatsız eden bir durumun olmamasına göre tedavi planlanır.

Eğer zenker divertikülündeki fıtığın çapı 1 cm den küçük ve hastayı rahatsız bulgular yoksa hastaya herhangi bir tedavi uygulanmaz ve hasta takibi yapılır. Ancak 1 cm den büyük fıtık ve hastayı rahatsız eden bulguların varlığında hastaya cerrahi tedavi uygulanır.

Zenker Divertikülü (Fıtık) Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Zenker diverikülünün eğer çapı 1 cm den küçük ve hastayı rahatsız belirtiler yoksa hastaya herhangi bir tedavi uygulanmaya gerek yoktur. Hastanın takibinin yapılması yeterlidir. Ancak belirtilerin oluşması ya da çapta artış olması tekrar değerlendirme gerektirir. 

Zenker divertikülünde 1 cm den büyük fıtık ve hastayı rahatsız eden bulgular varlığında hastaya cerrahi tedavi uygulanması gerekmektedir. Eğer gerekli tedavi uygulanmazsa hastada boyunda şişlik, aspirasyon pnömonisi, kanama (Ülserasyon), kanal oluşumu, vokal kord paralizisi ya da vokal kord basısı, skuamöz hücreli karsinom (kanser) ve kilo kaybı belirtileri gelişebilir. Bu durumların hepsi hastaya birbirinden tehlikeli durumlar oluşturur.  

Zenker Divertikülüne Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Zenker divertikülünün bulguları ile karşılaşıldığında hastanın genel cerrahi hekimine muayene olup tedavi edilmesi hastaya iyi gelir ve hayat kalitesi artar. Ancak hastanın bulguları görmezden gelmesi ve umursamaması hastalığa kötü gelir ve aspirasyon pnömonisi, kanama (Ülserasyon), kanal oluşumu, vokal kord paralizisi ya da vokal kord basısı, skuamöz hücreli karsinom (kanser), kilo kaybı gibi komplikasyonların ortaya çıkmasına neden olur. Ayrıca kulak burun boğaz ya da dahiliye gibi bölümlere başvurmasının tanıyı geciktirebilme potansiyeli olduğundan yanlış bölümlerde hastalığın tanısı aramak hastaya iyi gelmez. 

Zenker Divertikülü Cerrahisi

Zenker divertikülü tedavisinde cerrahi girişim ile hasar bulunan yemek borusu duvarının tamiri yapılır. Bu cerrahi teknikleri;

• Endoskopik Cerrahi: Zenker divertiküllü hastanın vücut yapısı uygun ve fıtıklaşan bölüm küçükse tercih edilir. Açık cerrahiye oranla daha az hasar verilecek doku olduğundan daha az travmatik bir yöntemdir. Divertikül (fıtık) kesesi ile yemek borusu arasındaki yapı dikine kesilerek uygulanır.
• Açık Cerrahi: 2 cm’den küçük divertiküllerde tek başına divetikül kesesinin yukarı kısma asılması suretiyle uygulanabilir. 2 – 5 cm arası orta büyüklükteki divertiküllerde divertikül kesesi yukarıya asılır ve krikofarengeus kası kesilir. 5 cm den büyük divertiküllerde ise divertikül keseki kesilip çıkarılır ve krikofarengeus kası da kesilir. 

Gebelikte Zenker Divertikülü

Gebelikte de zenker divertikülü karşılaşabilecek durumlardan biridir. Gebelikte insizyonel herninin belirtileri tıpkı diğer yetişkinlerdeki gibi yutmada güçlük, uzun süreli öksürük, ağız kokusu, sindirilmemiş besinlerin ağıza geri gelmesi gibi bulgular verebilir. Hekim hastanın gebelik ayına ve komplikasyon gelişebilme riskini hesaplar, hastanın bu durumları kaldırabilip kaldıramayacağına göre ya tedaviyi uygular ya da hamilelik sonrasına bırakır. 

Çocuklarda Zenker Divertikülü (Fıtık)

Çocuklarda zenker divertikülü çok çok narin oranlarda görüldüğü bilinmektedir. Çocuklarda da aynı yetişkinlerde olduğu gibi yutmada güçlük ve yutarken boğaza takılma hissi, uzun süreli öksürük, ağız kokusu, sindirilmemiş besinlerin ağıza geri gelmesi bulgularını verebilir. Bu belirtiler sonucu zenker divertikülü genelde tesadüfen saptanabilmektedir. Ancak bu durum çocuklarda reflü ve aspirasyon pnömonisi gibi ağır komplikasyonlara neden olmaz. 

Zenker Divertikülü için Hangi Doktora Gidilir?

Zenker divertikülü ile asıl ilgilenen, tanıyı teşhis eden ve tedaviyi yapan asıl bölüm Genel Cerrahi Bölümüdür. Hasta gıda maddesini boğazda takılma hissi, gıda maddesini yutma güçlüğü, uzun süreli öksürük, ağız kokusu, sindirilmemiş besinlerin ağıza geri gelmesi, boyunda guruldama, boyunda şişlik ve kanama gibi şikayetlerini genel cerrahi uzmanı hekime anlatır. Hekim başvuruda bulunulduktan sonra hastanın şikayetini dinler, detaylı muayene yapar ve gerekli tetkikleri ister. Sonuç olarak da hastalığa tanı koyar.

Bazı durumlarda hasta kanlı kusma ya da besin maddelerini yutamama şikayetleri ile acil servise başvurabilir. Acil servis hekimi hastayı detaylıca muayene eder ve gerekli tetkikleri uygular. Zenker divertikülünden şüphelendiği durumlarda hastayı genel cerrahi bölümüne sevk eder.

Hastalar gıda maddesini boğazda takılma hissi, gıda maddesini yutma güçlüğü, uzun süreli öksürük, ağız kokusu, sindirilmemiş besinlerin ağıza geri gelmesi, boyunda guruldama, boyunda şişlik, kanama ve benzeri durumlar varlığında mutlaka bir hekime müracaat etmeli ve gerekli tetkikleri yaptırmalıdır.

Zenker divertikülüne sahip hastalar genelde yutma güçlüğü sebebiyle dahiliyenin bir branşı olan gastroentrolojiye ya da boğazla ilgili bir sorunu olduğunu düşünerek kulak burun boğaz doktoruna gidebilmektedir ve bu bölümlerde yapılan incelemelerde çoğunlukla bir şey bulunmamaktadır. Bu durumun neticesinde zenker divertikülü hastaların durumu ilerlerler ve sorun yaşayabilirler.