Akciğer Mantarı

Akciğer Mantarı Nedir?

Akciğer mantarı, bir tür küfün (mantar) neden olduğu bir akciğer enfeksiyonudur. Akciğerdeki bu mantar enfeksiyonlarını en sık olarak aspergillus sebep olduğu için, akciğer mantarına aspergilloz enfeksiyonu adı da verilmektedir. Bu tür mantarlar solunum sistemini etkiler ve sebep olduğu belirtiler hafiften şiddetliye büyük ölçüde değişiklik gösterir. 

Hastalığa neden olan küf mantarı aspergillus, çevrede bolca bulunmaktadır. Bu küfün çoğu türü zararsızdır, ancak birkaçı zayıflamış bağışıklık sistemi, altta yatan akciğer hastalığı veya astımı olan kişiler mantar sporlarını soluduğunda ciddi hastalıklara neden olabilmektedir. 

Bazı insanlarda mantarın ürünleri olan sporlar, alerjik reaksiyonu tetikler. Bazı kişilerde ise hafif ila ciddi akciğer enfeksiyonları oluşur. Akciğer mantarının en ciddi şekli invazif aspergilloz formunda ortaya çıkar. Bu formda enfeksiyon kan damarlarına ve ötesine yayılım gösterir. Akciğer mantarının türüne bağlı olarak tedavi takip, mantar önleyici ilaçlar veya ameliyata kadar gidebilir.

Akciğer Mantarı Belirtileri Nelerdir?

Akciğer mantarının belirti ve semptomları, oluşan hastalığın türüne göre değişiklik gösterir. Olası türlere bağlı olan belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

Alerjik Reaksiyon

Astım veya kistik fibroz gibi var olan solunum sistemi hastalığı olan bazı kişilerde aspergillus küfüne karşı alerjik reaksiyon gelişir. Alerjik bronkopulmoner aspergilloz olarak bilinen bu durumun belirti ve semptomları şu şekilde sıralanabilir:

• Ateş
• Balgamlı veya kanlı öksürük
• Astım ataklarında sıklaşma ve kötüleşme

Aspergilloma

Amfizem, tüberküloz veya ileri sarkoidoz gibi belirli kronik akciğer rahatsızlıkları, akciğerlerde hava boşluklarının oluşmasına neden olabilmektedir. Akciğer dokusunda olmaması gereken hava boşlukları olan kişilerin aspergillus ile enfekte olması durumunda, mantar lifleri bu boşluklara girerek aspergillom olarak bilinen karışık kitleler (mantar topları) haline gelebilir.

Aspergillomalar hiçbir belirti vermeyebilir veya ilk başta sadece hafif bir öksürüğe neden olabilir. Ancak zaman ilerledikçe tedavi yapılmazsa, aspergillomalar altta yatan kronik akciğer hastalığını kötüleştirerek aşağıdaki muhtemel belirtilere neden olabilir: 

• Kanlı öksürük (hemoptizi)
• Nefes alırken hırıltı
• Nefes darlığı
• İstenmeyen kilo kaybı
• Yorgunluk

İnvazif Aspergilloz

İnvazif aspergilloz, akciğer mantarlarının en şiddetli şeklidir. Enfeksiyon akciğerlerden beyne, kalbe, böbreklere veya cilde hızla yayılır. İnvazif aspergilloz, yalnızca kanser kemoterapisi, kemik iliği nakli veya bir bağışıklık sistemi hastalığı sonucu bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde görülür. Tedavi edilmeyen bu aspergilloz formu ölümcül olabilmektedir. Belirti ve semptomlar hangi organların etkilendiğine bağlı olarak değişebilmektedir. Ancak genel olarak invaziv aspergillozis belirti ve semptomları şu şekilde sıralanabilir:

• Ateş ve titreme
• Kanlı öksürük 
• Nefes darlığı
• Göğüs veya eklem ağrısı
• Baş ağrısı veya göz ile ilgili semptomlar
• Cilt lezyonları

Akciğer Mantarı Nedenleri Nelerdir?

Akciğer mantarına neden olan aspergillus küfü çevrede; yapraklarda, ağaçlarda, tahıl mahsüllerinde çoğu yerde sıkça bulunmaktadır. Aspergillusa her gün maruz kalmak, sağlıklı bağışıklık sistemine sahip kişiler için bir sorun oluşturmaz. Normalde akciğer mantarının sporlarının kişi tarafından solunması halinde, bağışıklık sistemi hücreleri bu yabancı maddeleri çevreleyerek onları ortadan kaldırır. Ancak hastalık veya bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlardan dolayı zayıflamış bağışıklık sistemine sahip kişilerde enfeksiyonla savaşan hücreler daha azdır. Bu, aspergillusun akciğerleri ve en ciddi durumlarda vücudun diğer kısımlarını tutmasına, istila etmesine izin verir ve akciğerde mantar yapıları oluşmuş olur. Akciğer mantarı kişiden kişiye bulaşıcı bir hastalık değildir. 

Akciğerde mantar enfeksiyonu gelişme riski, genel sağlık durumuna ve küfe maruz kalma derecenize bağlı olarak değişiklik gösterir. Genel olarak, aşağıdaki faktörler kişiyi enfeksiyona karşı daha savunmasız hale getirir ve akciğer mantarı oluşma olasılığını arttırır:

1-) Zayıflamış bağışıklık sistemi: Özellikle kemik iliği veya kök hücre nakli gibi nakil ameliyatı geçirdikten sonra bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar alan kişilerde akciğer mantarı çok daha sık görülür. Bunun dışında belirli kan kanserleri olan kişiler invaziv aspergilloz gibi şiddetli enfeksiyonlar için risk altındadır. AIDS'in sonraki aşamalarında bağışıklık sistemi etkilendiğinde de olası riskler oldukça artmaktadır.  

2-) Düşük beyaz kan hücresi seviyesi: Kemoterapi, organ nakli veya lösemi geçirmiş kişilerde, vücudun savaşçı hücreleri olan beyaz hücrelerin (lökositler) sayısı daha düşüktür ve bu da onları akciğer mantarı enfeksiyonuna karşı daha duyarlı hale getirir. Bağışıklık sistemi hücrelerini etkileyen kalıtsal bir hastalık olan kronik granülomatöz hastalığa sahip olmak da aynı şekilde etkiye sahiptir.

3-) Akciğerde anormal boşluklar olması: Akciğerlerde anormal hava boşlukları olan kişilerde akciğer mantarı, özellikle de aspergilloma formu gelişme riski daha yüksektir.

4-) Astım veya kistik fibroz: Astım ve kistik fibroz hastalarının akciğerleri ve solunum yollarında hali hazırda sorun bulunmaktadırç Özellikle kontrol altına alınmakta güçlük yaşanan hastaların aspergillus küfüne alerjik bir yanıt verme olasılığı daha yüksektir.

5-) Uzun süreli kortikosteroid tedavisi: Uzun süreli kortikosteroid ilaç kullanımı, tedavi edilen altta yatan hastalığa ve hangi ilaçların kullanıldığına bağlı olarak bağışıklık sistemini etkileyerek fırsatçı enfeksiyon riskini artırabilir.

Akciğer Mantarı Teşhisi

Akciğer mantarının çeşitli formlarının teşhisi zor olabilmektedir. Aspergillus tüm ortamlarda yaygındır ancak mikroskop altında diğer bazı küflerden ayırt edilmesi zordur. Aspergillozun semptomları, tüberküloz gibi diğer akciğer rahatsızlıklarının semptomlarına da benzer. 

Hekimin var olan belirtilerin nedenini tam olarak belirleyebilmesi için aşağıdaki testlerden bazılarını kullanması gerekebilmektedir. Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Görüntüleme testleri: Bir göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması genellikle bir mantar kütlesini (aspergilloma) ve ayrıca invazif aspergillozun karakteristik görüntülerini ortaya çıkarabilir. 

2-) Solunum salgısı (balgam) testi: Bu testte, hastadan alınan balgamın bir numunesi bir boya ile boyanır ve aspergillus liflerinin varlığı açısından kontrol edilir. Numune daha sonra tanıyı doğrulamaya yardımcı olmak için bir kültüre yerleştirilir.

3-) Doku ve kan testleri: Deri, balgam ve kan testleri, alerjik bronkopulmoner aspergillozun doğrulanmasında yardımcı olabilir. Deri testi için, ön kolun cildine az miktarda aspergillus antijeni enjekte edilir. Hastanın kanında küfe karşı antikorlar varsa, enjeksiyon bölgesinde sert, kırmızı bir yumru oluşur. Kan testlerinde de alerjik bir tepkiye işaret eden yüksek seviyelerde belirli antikorlar aranır.

4-) Biyopsi: Bazı durumlarda, invazif aspergilloz teşhisini doğrulamak için akciğerlerden veya sinüslerden alınan bir doku örneğinin mikroskop altında incelenmesi gerekebilmektedir.

Akciğer Mantarı Tedavisi

Akciğer mantarının tedavileri hastalığın türüne göre değişiklik gösterir. Olası tedaviler de şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Takip ve gözlem: Basit, tek aspergillomalar genellikle tedaviye ihtiyaç duymazlar ve ilaçlar bu mantar kitlelerinin tedavisinde genellikle etkili değildir. Bu yüzden genelde semptomlara neden olmayan akciğer mantarları, göğüs röntgenleri ile yakından takip edilir. Var olan durumun ilerlemesi durumunda da mantarlara karşı kullanılan antifungal ilaçlarla tedavi denenebilir.

2-) Oral kortikosteroidler: Alerjik bronkopulmoner aspergilloz gibi alerji kökenli akciğer mantarlarının tedavisindeki amaç, genelde altta yana astım ve kistik fibroz gibi hastalıkların kötüleşmesini engellemektir. Bunu yapmanın en iyi yolu oral kortikosteroid ilaçları kullanmaktır. Antifungal ilaçlar kendi başlarına alerjik bronkopulmoner aspergilloz için yararlı değildir, ancak steroid dozunu azaltmak ve akciğer fonksiyonunu iyileştirmek için kortikosteroidlerle birleştirilebilirler.

3-) Antifungal ilaçlar: Bu ilaçlar, invazif pulmoner aspergilloz için standart tedavidir. Çeşitli antifungal ilaçlar bu süreçte kullanılabilir. Aynı zamanda tüm antifungal ilaçların böbrek ve karaciğer hasarı dahil ciddi yan etkileri oluşabilmektedir. Antifungal ilaçlar ile diğer ilaçlar arasındaki etkileşimler de yaygındır. Bu yüzden bu süreçte hasta hekim tarafından yakından incelenir.

4-) Cerrahi: Antifungal ilaçlar, aspergilloma gibi akciğer mantarı türlerine çok iyi nüfuz etmediğinden, bir aspergilloma akciğerlerde kanamaya neden olduğunda mantar kütlesini çıkarmak için cerrahi ilk seçenek tedavi olarak tercih edilir. 

5-) Embolizasyon: Embolizasyon, bir aspergillomanın neden olduğu akciğer kanamasını durdurmak için kullanılır. Genelde bir radyolog, aspergillomanın kan kaybına neden olduğu akciğer boşluğunu besleyen artere yönlendirilen bir kateterden bir materyal enjekte eder. Enjekte edilen malzeme sertleşerek bölgeye kan akışını engeller ve kanamayı durdurur. Bu tedavi geçici olarak etki eder ve kanamanın yeniden başlaması muhtemeldir.

Akciğer Mantarı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Akciğer mantarı enfeksiyonunun türüne bağlı olarak bu hastalık, çeşitli ciddi komplikasyonlara neden olabilmektedir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

1-) Kanama: Hem aspergillomalar hem de invazif aspergilloz, akciğerleri harap ederek şiddetli ve bazen ölümcül kanamalara neden olabilir.

2-) Sistemik enfeksiyon: İnvazif aspergillozun en ciddi komplikasyonu, enfeksiyonun vücudun diğer bölümlerine, özellikle beyne, kalbe ve böbreklere yayılmasıdır. İnvazif aspergilloz hızla yayılır ve ölümcül olabilir.

Akciğer Mantarı için Hangi Doktora Gidilir?

Akciğer mantarı için gidilmesi gereken bölüm, göğüs hastalıklarıdır. Cerrahiye ihtiyaç duyulduğunda da göğüs cerrahisi bölümü devreye girer. Akciğer mantarı için, astımı veya kistik fibrozu gibi kronik solunum yolu hastalıkları olan kişiler, nefes alıp vermede normalden daha farklı bir durum fark etmesi halinde hastaneye başvurmalıdırlar. Bunun çok farklı nedenleri olabilse de durumun bir hekim tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. 

Bunun dışında zayıflamış bir bağışıklık sistemi olan kişilerde, açıklanamayan ateş, nefes darlığı veya kanlı öksürük oluşması durumunda derhal tıbbi yardım alınmalıdır. İnvazif aspergilloz durumunda, hızlı tedavi çok önemlidir. Bazı durumlarda, antifungal ilaç tedavisi, teşhis onaylanmadan önce bile, aspergillozdan şüphelenildiği anda başlar.