Beriberi

Beriberi Hastalığı Nedir?

Beriberi hastalığı B1 (tiamin) vitamin eksikliğine bağlı görülen, kalp ve sinir sistemi bulgularının görüldüğü bir hastalıktır. B1 vitamini suda eriyen, vücutta depolanamayan ve günlük olarak 1-2 mg alınması gereken bir vitamindir.

B1 vitamini (tiamin) besinlerin vücutta enerjiye dönüşmesinde önemli rol oynar. Vücuttaki hücrelerin büyümesi, gelişmesi ve işlevi için önemlidir. Zihinsel fonksiyonların sürdürülmesinde önemli rol alır.

Kuru beriberi, yaş beriberi ve infantil (bebeklerde görülen) olmak üzere üç tipi vardır:

Kuru beriberide hasar başlıca sinirlerde ortaya çıkar. Hastada yürüme problemleri çıkar. Daha sonra ise kaslar erir ve refleksler kaybolur. En son aşamada ise hasta tamamen yürüme yetisini kaybeder ve yatağa bağımlı hale gelir. Beriberi nadiren de olsa Wernicke ensefalopatisi veya uzun dönemde Korsakoff sendromuna sebep olabilir. Bu iki durum beyni tutan durumlardır.

Yaş beriberi ise daha çok kabukları soyulmuş pirinçle beslenen Asya toplumlarında görülür. B1 vitamini eksikliğinde kalpte ve damarlarda laktik asit birikerek damarların genişlemesine neden olur ve buna bağlı dolaşım yetersizliği görülür. Kalp kası gevşer, kalp yetmezliği gelişir ve ödem görülür.

İnfantil beriberi ise B1 vitamini eksikliği olan anneden süt ile beslenen bebeklerde görülür. Bebekte huzursuzluk ve yaygın ödem vardır. Kronik türlerinde ishal, gelişme geriliği, zayıflama görülebilir. Hiç beklenilmeyen bir anda bebeklerde morarma ve kalp atım sayılarında artış görülür. 2-3 gün içerisinde kaybedilebilirler.

Beriberi Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler sinirlerde ve damarlarda oluşan hasara bağlı ortaya  çıkar. Belirtileri hastalığın türlerine göre şöyle sınıflayabiliriz:

Yaş Beriberi

• Nefes darlığı, taşikardi (kalp atım hızının artması), çabuk yorulma: Bu belirtiler kalp yetmezliğine bağlı ortaya çıkar.
• Yaygın ödem: Ayaklarda ve bacaklarda görülür.
• Karında şişlik (assit): Karın boşluğunda sıvı birikimine bağlı oluşur.

Kuru Beriberi

• Konuşma zorluğu
• Gözde istemsiz hareketler
• Bacaklarda karıncalanma ve kaslarda güçsüzlük
• Unutkanlık, kafa karışıklığı, bilinç kaybı
• Vücutta yaygın ağrı, kusma

Wernicke-Korsakoff Sendromu

B1 eksikliğine bağlı görülen esas olarak beyni tutan bir durumdur. Wernicke ensefalopatisi ve Korsakoff psikozu iki ayrı klinik durum olsa da sıklıkla birlikte görülür. Korsakoff psikozu, Wernicke ensefalopatisinin aksine kalıcı hasar sonucu oluşur.

• Çift görme
• Hafıza kaybı, konfüzyon (bilinç bulanıklığı)
• Göz kapağı düşüklüğü
• İstemsiz göz hareketleri
• Konfabulasyon (hastanın yaşanmamış veya gerçek dışı bir olayı yaşamış gibi anlatması ve inanması), Korsakoff psikozunda görülür.

İnfantil Beriberi

• Emme güçlüğü, emerken morarma
• İshal, büyüme ve gelişme geriliği
• Nefes almakta zorluk ve kalp atım sayısında artış

Beriberi Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Beriberi hastalığı oluşumunda alım azlığı, emilimin bozulmasına sebep olan faktörler veya B1 vitaminine ihtiyacının arttığı durumlar yer alır. Normalde vücudun günlük B1 ihtiyacı 1-1.5 miligramdır. Eğer 1 miligramdan daha az alınıyorsa veya hiç alınmıyorsa hastalık ortaya çıkabilir.

Beriberi hastalığının nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Alım azlığı: Yüksek karbonhidratlı diyet, kanser, kronik malnütrisyon (beslenme zorluğu) gibi durumlarda alım azalır.
• Kronik (sürekli) alkol kullanımı: Beriberinin daha çok gelişmiş ülkelerde görülen nedenidir. Sürekli alkol kullananlarda %80 oranında B1 vitamin eksikliği görülür.
• Hipertiroidi: Tiroid bezinin fazla çalışması metabolizmayı hızlandırarak B1 vitaminine ihtiyacı artırır.
• Genetik beriberi: Vücut gıdalardan vitaminleri yeterli alamaz.
• Diyaliz: B1 vitaminin atılımı artacağı için eksikliği gözlenir.
• Obezite cerrahi, diğer mide-bağırsak cerrahileri: Diğer vitamin ve minerallerle birlikte B1 vitaminin emilimi de bozulacağı için eksikliği gözlenir.
• Hiperemezis gravidarum: Gebelikte aşırı bulantı-kusma, sıvı ve mineral eksikliği ile giden durumdur. Hasta beslenemediği ve aldığı besinleri de çıkardığı için vitamin ve mineral eksiklikleri görülür.
• Total parental nütrisyon (TPN) alan hastalar: TPN ağızdan beslenemeyen genellikle şuuru kapalı veya sindirim sistemi iyi çalışmayan hastalarda damardan gerekli besinin, minerallerin ve vitaminlerin verildiği yöntemdir. Multivitamin desteği yeterli olmayan hastalarda vitamin eksiklikleri görülebilir.

Beriberi Hastalığı Teşhisi

Beriberi hastalığı kalpte ve beyinde kalıcı hasarlara sebep olabileceği için erken teşhisi önemlidir. Her hastalıkta olduğu gibi teşhise fizik muayene ile başlanmalıdır.

• Anamnez (hastanın hastalığa dair öyküsü) ve fizik muayene: Belirtilerin ne olduğu, ne zaman başladığı aile öyküsü sorgulanmalıdır. Sonra detaylı fizik muayene yapılmalıdır. Muayenede kalp ve akciğerler dinlenmeli, nörolojik ve psikiyatrik muayene ayrıntılı yapılmalıdır.
• Kanda B1 (tiamin) vitamini ölçümü: Hastalık B1 eksikliğine bağlı oluştuğu için kanda düzeyi azalacaktır.
• İdrarda B1 vitamin düzeyi ölçümü: eğer beriberi oluşumunda neden emilim bozukluğu ise idrarla atılımı ve dolayısıyla idrarda B1 vitamin düzeyi artar.
• Transketolaz enzim aktivitesi: Bu enzim enerji metabolizmasında yer alan ve kofaktör (yardımcı vitamin veya mineral) olarak B1 vitaminini kullanan enzimdir. B1 vitamini azaldığında transketolaz enzim aktivitesi de azalacaktır. Enzim düzeyine kan örneklerinden bakılır.
• Elektrokardiyografi (EKG) ve ekokardiyografi (EKO): Çarpıntı ve nefes darlığı olan hastalarda kalp yetmezliği gelişip gelişmediğini araştırmak için kullanılır.
• Akciğer grafisi: Kalp yetmezliğine bağlı olarak gelişen plörezi (akciğer ve zarları arasında sıvı birikimi) veya akciğer ödemini (akciğerde sıvı toplanması) tespit etmek amacıyla kullanılır.
• Karın ultrasonografisi (USG): Karın boşluğunda sıvı birikimi olup olmadığını görmek amacıyla kullanılır.
• Kranial (beyin) MR: Nörolojik bulguları olanlarda beyindeki hasarı görmek amacıyla kullanılır.

Beriberi Hastalığı Tedavisi

Beriberide tanı ve tedavinin erken başlaması ölümü engellemede, kalpte ve beyinde kalıcı hasar oluşmasını engellemede oldukça önemlidir. Eğer beriberi hastalığı uzun süreli alkol kullanımına bağlı oluşmuşsa tedavide ilk yapılacak şey alkolün bıraktırılmasıdır.

Hafif B1 eksikliğinde ve kronik alkoliklerde ilk aşamada diyet düzenlemesi yapılır. Ancak bazen günde 2 kez 5 mg multivitamin tableti vermek gerekebilir. B1 vitamini günlük alınıp günlük atılan bir vitamin olduğu için fazla vitaminin idrarla atılıp ziyan olacağı unutulmamalıdır.

Eğer hastada kalp yetmezliğinin olduğu yaş beriberi varsa B1 vitamini damar yolu açılarak damardan verilmelidir. Semptomlar düzelinceye kadar damardan verilip daha sonra ağızdan multivitamin takviyesine geçilmelidir.

Wernicke-Korsakoff sendromunda ise B1 vitamini yine damardan ama yüksek dozlarda verilmelidir. B1 vitamini hayat kurtarıcıdır. Ayrıca tedaviye multivitamin ilaçları da eklenmelidir.

Beriberi uygun dozda B1 vitamini tedavisi ile çoğunlukla tamamen düzelebilir.

Beriberi Hastalığı Tedavi Edilmezse

Beriberi çoğunlukla uygun tedavi ile iyileşir. Fakat tedavi edilmezse ölümle dahi sonuçlanabilir. Özellikle infantil tip beriberide erken dönemde ölüm görülür.

Tedavi edilmeyen yaş beriberi olgularında ise kalp yetmezliği ve buna bağlı akciğer ödemi, plörezi (akciğer zarları arasında sıvı toplanması), assit (karın boşluğunda sıvı toplanması) gelişebilir. İlerleyen dönemlerde bu komplikasyonlara bağlı ölüm görülebilir.

Kuru beriberi tedavi edilmediğinde ise ilerleyen dönemlerde Korsakoff psikozu gelişir. Bu durum beyinde kalıcı hasar geliştiğinde görülür ve geri dönüşsüzdür.

Beriberi Hastalığına Ne İyi Gelir?

Öncelikle uygun diyet uygulaması önemlidir. Dengeli beslenildiğinde günlük B1 vitamini yeterli ölçüde alınır. Bunun yanında bazı besinlerde B1 vitamini fazlaca bulunur. Kuru fasulye, tahıllar, kahverengi pirinç, deniz ürünleri, et ve fındıkta bol olarak bulunur.

Kalp yetmezliği gelişenlerde ise tuz kısıtlaması gereklidir. Kalbin yükünü ve vücuttaki ödemi azaltır.

Beriberi Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Alkol kesinlikle uzak durulması gereken şeylerdendir. Bunun dışında kabuğu alınmış pirinç gibi tiaminden fakir besinlerden uzak durulmalıdır. Kalp yetmezliği gelişmişse tuzdan ve aşırı eforlu aktivitelerden uzak durulmalıdır.

Beriberi Hastalığı İlaçları

Tedavide kullanılan ilaçlar B1 vitamini (tiamin) preparatlarıdır. Bu preparatlar multivitamin tabletleri şeklinde olabilir. Bu tabletlerde B1 vitamininin yanında diğer vitaminleri de içerir. Bunun yanında sadece B1 vitaminini içeren ağızdan alınan tabletler mevcuttur.

Yaş beriberi ve Wernicke-Korsakoff sendromu gibi daha ağır durumlarda ise damardan verilen (intravenöz) B1 vitamini preparatları bulunur. B1 vitamininin herhangi bir zararı gösterilmese de kullanım dozları farklılık gösterebilir. Bu yüzden kesinlikle doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Hamilelikte Beriberi Hastalığı

Gebelik beriberi hastalığı için başlı başına bir risk faktörüdür. Çünkü hamilelikte birçok vitamin ve minerale olduğu gibi B1 vitaminine de ihtiyaç artar. Erken tanı ve tedavi anneyi ve anne karnındaki bebeği kalıcı hasarlardan korumak için önemlidir. Beriberi hastalığı olan anneden süt emen çocuklarda erken dönemde ölüm görülebilir. Bu yüzden tanındığı ilk anda tedavi edilmesi gerekir.

Bunun dışında hamilelikte yaş beriberiye bağlı kalp yetmezliği görüldüğünde bebek ve anne ciddi şekilde etkilenecektir. Doğum tek başına kalbin yükünü arttıran bir eylem olduğu için kalp yetmezliği varlığında süreç çok daha zorlu olacaktır.

B1 vitamininin herhangi bir zararı gösterilememiştir. Bu yüzden gebelerde güvenle kullanılabilir.

Çocuklarda Beriberi Hastalığı

Çocuklarda beriberi daha çok alım azlığı, kronik malnütrisyon (beslenme eksikliği) gibi sebeplere bağlı görülür. Klinik belirtiler yetişkinlerden çok farklı olmasa da, kronik alkolizme bağlı Wernicke-Korsakoff sendromu nadir görülür.

Tedavi de yetişkinlerden farklılık göstermemekle birlikte yaşa bağlı olarak B1 vitamini dozu farklılık gösterir.

Bebeklerde Beriberi Hastalığı

Bebeklerde görülen beriberi infantil tip beriberidir. İnfantil beriberi, B1 vitamini eksikliği olan annelerden süt emen yenidoğan bebeklerde görülen tiptir. Bebeklerde huzursuzluk, emme güçlüğü, emerken morarma, nefes darlığı görülür. Bazı kronik vakalarda ishal, büyüme gelişme geriliği görülebilir. İnfantil beriberide bebek genellikle 2-3 gün içerisinde kaybedilir.

Beriberi Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Hasta kendinde belirtileri görmeye başladığında bir İç Hastalıkları (Dahiliye) uzmanına başvurmalıdır. Hastada kalp yetmezliğini bulgularının olduğu yaş beriberi varsa dahiliye uzmanı tarafından bir kardiyologa yönlendirilmelidir. Hatta hasta çarpıntı, nefes darlığı gibi şikayetlerle ilk olarak Kardiyolojiye başvurabilir.

Eğer hastada nöropsikiyatrik bulguların olduğu kuru beriberi varsa bir nöroloji uzmanına veya bir Psikiyatri uzmanına başvuracaktır.

Hasta ilk aşamada hangi uzmana başvurursa vursun, hastalığın tanısı, tedavisi ve izlemi bu alanların koordine şekilde çalışması ile belirlenecektir.