Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları

Böbrek Üstü Bezi (Adrenal Bez) Hastalıkları Nedir?

Böbrek üstü bezi adrenal bez ya da sürrenal bez olarak farklı isimlerle de tarif edilebilen bir çift bez yapısıdır. Böbrek üstü bezleri iki tane olmak üzere karın bölgesinin arka kısmında böbrek organımızın her ikisinin de üst iç kısmında bulunan ve asıl işlevi birçok hormon salgılamak olan insan vücudunun endokrin bir bezidir. Normal sağlıklı bir insanda böbrek üstü bezleri ortalama beş gram ağırlığında olmakla birlikte ortalama boyutu ise on beş metre küp hacmindedir.

Böbrek üstü bezi yapı olarak kabuk kısmı olarak bilinen korteks ve iç kısım olarak adlandırılan medulla yapıları olmak üzere iki kısımdan meydana gelmektedir. Korteks olarak adlandırılan kabuk kısmı daha çok yağ içeriği sebebi ile sarımtırak renkte görünmektedir ve böbrek üstü bezinin yarısından fazlasını oluşturmaktadır. Korteks olarak adlandırılan kabuk kısmı dış taraftan iç tarafa doğru kendi içinde üç çeşit tabakaya ayrılmakta ve bu tabakalarda aldosteron, kortizol ve androjen adı verilen hormonlar üretilmektedir.

Böbrek üstü bezinin iç kısmında bulunan öz yapıya ise medulla tabakası denilmektedir. Medulla tabakası olarak adlandırılan iç kısım böbrek üstü bezinin hacimce daha küçük bölümünü oluşturmaktadır. Böbrek üstü bezinin medulla olarak adlandırılan iç tabakasında kromaffin hücre yapıları bulunmaktadır. Böbrek üstü bezinin medulla olarak adlandırılan iç tabakasında yerleşen bu kromaffin hücre yapılarından adrenalin ve noradrenalin olarak adlandırılan salgılar üretilmektedir.

Böbrek üstü bezinin kabuk kısmı olarak bilinen korteks ve iç kısım olarak adlandırılan medulla yapılarında üretilen hormon yapıları insan vücudundaki sıvı ve tuz seviyesi değerlerini düzenlemekle amacıyla kan basıncını, kan düzeyini ve kişinin tansiyonunu düzenlemektedir. Bu tabakalardan salgılanan hormon yapıları çeşitli etkilerle insan metabolizmasının çalışma ritmini dengelemekte ve düzene sokmaktadır.

Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları Tipleri (Çeşitleri) Nelerdir?

Böbrek üstü bezleri her iki böbrek organ yapısının üst kısmına yerleşik halde bulunan iki küçük organ yapısıdır. Yaklaşık baş parmak kadar bir büyüklükte olan böbrek üstü bezinin vücutta hayati önemi bulunmaktadır. Hormon salgılaması yaptığı için endokrin bir bez olarak bilinen böbrek üstü bezi salgıladığı hormonların sayesinde insan vücudunun metabolik işlevlerinin düzenlemektedir. Böbrek üstü bezi salgıladığı hormonlar sayesinde kan basıncının düzenlenmesi, kan içeriğindeki kimyasal düzeyinin ayarlanması, kişinin vücudundaki su ve şeker kullanımı ve stres esnasında iken savaş ya da kaç cevabını verebilmesini sağlayan bir organ yapısıdır. Böbrek üstü bezi hastalıkları şu şekilde sıralanabilir ;

• Addison Hastalığı: Addison hastalığı hastalarda ortaya çıkabilecek böbrek üstü bezi hastalıklarından biridir. Addison hastalığında vücutta ihtiyaç duyulan hormon seviyesi böbrek üstü bezlerinden yeterince üretilememektedir. Yani addison hastalığı böbrek üstü bezi yetmezliği olarak da tanımlanabilir çünkü böbrek üstü bezlerinden üretilen hormon düzeylerinde böbrek üstü bez yapısının gerekli görevlerini yerine getirememesi sonucunda problem oluşmaktadır. Addison hastalığı kişilerde çeşitli hastalıklar sonucunda meydana gelebilmektedir.
• Böbrek Üstü Bezi Tümörü ( Feokromasitoma): Feokromasitoma yani böbrek üstü bezi tümörü böbrek üstü bezinde gelişen nadir ve sıklıkla iyi huylu yani kanserli olmayan bir tümör türüdür. Hastaların yaklaşık yüzde on luk bir kısmında kanserli olan böbrek üstü bezi tümörleridir. Böbrek üstü bezi tümörleri hastaların sıklıkla bir böbrek üstü bezinde meydana gelmektedir. fakat her iki böbrek üstü bezinde de tümör yapıları böbrek üstü bezinin dış tarafında bulunan sinir dokusunda da meydana gelebilmektedir.
• Conn Sendromu (Primer Hiperaldosteronizm): Conn sendromu yani primer hiper aldosteronizm hastalığı böbrek üstü bezinden aşırı miktarda aldosteron salgılanması ve plazma renin aktivitesi olarak adlandırılan durumun baskılanarak hastalarda hipertansiyon ve potasyum düşüklüğü olarak bilinen hipopotasemi halinin ortaya çıkması durumu hastalığı olarak tarif edilebilir. Conn sendromu hastalarda iki tipte gözlenebilir. Conn sendromu yani primer hiperaldosteronizm şu şekilde iki kısımda incelenir ;
• Böbrek Üstü Bezi Adenomu: Primer hiperaldosteronizm olarak adlandırılabilen conn sendromunun bu tipinde böbrek üstü bezlerinde bir adenom yapısı gözlenmektedir ve bu adenom aldosteron üretimini sağlamaktadır. Tedavide cerrahi teknikler kullanılabilmektedir.
• İdiyopatik (sebebi bilinmeyen ) Hiperaldosteronizm: Primer hiperaldosteronizm olarak adlandırılabilen conn sendromunun bu tipinde böbrek üstü bezlerinden salgılanan aldosteronun neden salgılandığının sebebi bilinmemektedir. Bu tip cerrahi tedaviye yanıt vermemekte bu sebeple medikal olarak tedavi edilmektedir.
• Cushing sendromu: Cushing sendromu hem böbrek üstü bezi kaynaklı hem de hipofiz organı kaynaklı gelişebilecek bir hastalık tipidir. Böbrek üstü bezi kaynaklı gelişen duruma cushing sndromu adı verilirken hipofiz bezi kaynaklı cushing sendromuna cushing sendromu adı verilmiştir. Cushing hastalığında gereğinden fazla miktarda kortizon adı verilen hormon üretimi gözlenmektedir.  Gereğinden fazla bir miktarda bulunan kortizon kişilerde kan şekerlerinde yükselme, şişmanlık ve benzeri birçok semptoma yol açabilmektedir.
• İnsidentoloma: Böbrek üstü bezinde görülen hastalıklardan biri olan insidentalomalar sıklıkla farklı sebeplerle görüntüleme yöntemlerine başvuruda bulunulduğunda tesadüfi olarak ya da yapılan otopsilerde teşhis edilebilmektedir. Bu durum hastalığın  sıklıkla iyi olduğunu yani semptom vermediğini göstermektedir. İnsidentolomalar eğer dört santimetreden büyük kitlelerse, yapılan teşhis teknikleri sonrası kötü huylu olduğu anlaşılmış ise ya da vücuda hormon salınımı yapıyor ise cerrahi olarak tedavisi gerekmektedir.
• Böbrek Üstü Bezi Kanserleri: Böbrek üstü bezleri yer aldıkları konum haricinde kişideki böbrek organı ile herhangi bir ilişkisi bulunmayan değişik organ yapılarıdır. Böbrek üstü bezinde iyi ya da kötü huylu tümör yapıları meydana gelebilmektedir. Meydana gelebilecek kötü huylu tümör yapılarının ya da yayılma eğiliminde olan tümör yapılarınınn kişilerde böbrek üstü bezi kanserlerine sebebiyet verebildiği bilinmektedir. 

Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları Belirtileri Nelerdir?

Böbrek üstü bezleri iki tane olmak üzere karın bölgesinin arka kısmında böbrek organımızın her ikisinin de üst iç kısmında bulunan ve asıl işlevi birçok hormon salgılamak olan insan vücudunun endokrin bir bezidir. Hormon salgılaması yaptığı için endokrin bir bez olarak bilinen böbrek üstü bezi salgıladığı hormonların sayesinde insan vücudunun metabolik işlevlerini düzenlemektedir. Böbrek üstü bezlerinde ortaya çıkabilecek herhangi bir patolojik durum sonucunda böbrek üstü bezleri hastalıkları meydana gelmekte ve bu durum hastalarda çeşitli semptomlara yol açmaktadır. Böbrek üstü bezi semptomları şu şekilde sıralanabilir ;

• Tansiyon yüksekliği (Hipertansiyon)
• Baş ağrısı
• Ağır terleme
• Kalp atımının hızlı olması (Taşikardi)
• Hastalarda meydana gelen titreme halleri
• Hastaların yüzlerinin solgun bir hal alması
• Hastalarda meydana gelen nefes darlığı
• Hastalarda meydana gelen panik atak benzeri semptomlar
• Hastalarda meydana gelen kaygı ve duygu bozukluğu halleri
• Hastaların kabızlık çekmesi
• Hastalarda meydana gelen kilo kaybı ve iştahta azalma olması
• Hastalarda iştahta azalmaya bağlı gelişen açlık hipoglisemisi (glikoz düşüklüğü)
• Hastalarda ortaya çıkan aşırı yorgunluk
• Hastaların belli mukoza bölgelerinde ya da derisinde koyulaşma ( hiperpigmentasyon)
• Düşük tansiyon ( hipotansiyon)
• Tansiyon düşüklüğüne bağlı bayılma
• Hastalarda tuza duyulan ihtiyaçta artma 
• Hastaların kan şekerlerinin düşük olması ( hipoglisemi)
• Mide bulantısı, ishal ya da kusma hali
• Hastalarda karın ağrısı olması
• Kas ya da eklem bölgelerinde ağrı oluşumu
• Hastaların olaylara aşırı tepki vermesi ve hastalarda gözlenen sinirlilik hali
• Hastalarda ortaya çıkan depresyon hali ya da diğer davranış bozuklukları
• Hastalarda meydana gelen terlemede azalma
• Özellikle kadınlarda olmak üzere koltuk altı bölgesi ve genital bölgede kıllanma da azalma 
• Hastaların bacaklarında şişme gözlenmesi
• Hastalarda sık idrara çıkma şikayeti
• Konsantrasyon kaybı gözlenmesi
• Hastalarda kulak çınlaması olması
• Hastalarda nedensiz burun kanmaları varlığı
• Hastalarda ortaya çıkan kas gücü kaybı 
• Hastalarda meydana gelen çok sık susama ve artan susuzluk hali
• Hastaların el ve ayaklarında meydana gelen karıncalanma durumu
• Deride çatlaklar gözlenmesi
• Kadın hastalarda meydana gelen tüylenme (hirşutizm), adet düzensizliği gelişimi ve saç dökülmesi sorunları
• Erkek hastalarda meydana gelen testislerde (atrofi) küçülme, meme dokularında büyüme olması
• İdrarda kan gözlenmesi (hematüri)
• Kemik erimesi varlığı
• Kalıcı bel ağrısı oluşması
• Karında kitle varlığı

Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Böbrek üstü bezinin kabuk kısmı olarak bilinen korteks ve iç kısım olarak adlandırılan medulla yapılarından oluşmaktadır. Böbrek üstü bezinin kabuk kısmı olarak bilinen korteks ve iç kısım olarak adlandırılan medulla yapılarından üretilen hormon yapıları insan vücudundaki sıvı ve tuz seviyesi değerlerini düzenlemekle amacıyla kan basıncını, kan düzeyini ve kişinin tansiyonunu düzenlemektedir. Bu tabakalardan salgılanan hormon yapıları çeşitli etkilerle insan metabolizmasının çalışma ritmini dengelemekte ve düzene sokmaktadır. Böbrek üstü bezlerinde ortaya çıkan bazı patolojik durumlar bu düzenin aksamasına neden olabilmektedir. böbrek üstü bezi hastalıklarına neden olabilecek durumlar şu şekilde sıralanabilir;

• Tümör Gelişimi: Böbrek üstü bez yapılarında meydana gelebilen tümörler kişilerde böbrek üstü bezi hastalıklarına neden olabilmektedir. Böbrek üstü bez yapılarında tümör gelişimi sonucunda hastalarda hormon seviyelerinde atış meydana gelmekte ve bu durum hastalarda birçok semptoma neden olarak böbrek üstü bezi hastalıklarına neden olmaktadır.
• Çoklu Endokrin Neoplaziler: Çoklu endokrin neoplaziler vücutta hormon ürtetimiyle görevli organlar olan endokrin sistemi organlarında tümör oluşumuna sebebiyet vermektedir. Çoklu endokrin neoplaziler böbrek üstü bezlerinde tümör gelişimine neden olarak göbrek üstü bezi hastalıklarına neden olabilmektedir. 
• Von Hippel – Lindau Hastalığı: Von hippel – lindau hastalığı vücutta birçok sisteemi etkileyebildiği gibi böbrek üstü bezlerini de etkileyebilmektedir. Von hippel – lindau hastalığının böbrek üstü bezini etkilemesi sonucu bazı böbrek üstü bezi hastalıklarının oluşumuna neden olabilmektedir.
• Nörofibramatozis 1 (NF1) Hastalığı: Nörofibramatozis 1 hastalığı insan vücudunun cildinde çok tümör oluşumuna neden olabilen bir hastalıktır. Nörofibramatozis hastalığı görülen bireylerde böbrek üstü bezlerinin de etkilenmesi sonucu böbrek üstü bezi hastalıklarının ortaya çıkabildiği gözlenmiştir.
• Böbrek üstü bezi Hasarı: Böbrek üstü bezinin hasarlanması sonucunda böbrek üstü bezi aktif olarak çalışamamaktadır. Hastalarda böbrek üstü bezi hasarı gelişmesi sonucunda böbre üstü bezi hastalıkları oluşabilmektedir.
• Enfeksiyonlar: Böbrek üstü bezleri enfesiyonlardan da etkilenebilmektedir. Hastalarda meydana gelen tüberküloz hastalığı, diğer çeşitli bakteriyel enfeksiyonlar, viral enfeksiyonlar ve mantar enfeksiyonları gelişimiş sonucunda böbrek üstü bezi de etkilenerek tam görevini yerine getirme süreci aksmakta ve böbrek üstü bezi hastalıklarına neden olabilmektedir.
• Otoimmün Nedenler: Otoimmün nedenler böbrek üstü bezlerini etkileyerek böbrek üstü bezi hastalıklarına neden olabilmektedir. 
• Böbrek Üstü Bezi Kanaması: Böbrek üstü bezinde çeşitli nedenlere bağlı olarak kanama halleri gözlenebilmektedir. Böbrek üstü bezlerinde kanama meydana gelmesi sonucunda böbrek üstü bezi hastalıkları ortaya çıkabilmektedir.
• Kanser Metastazları: Böbrek üstü bezlerinde kanser meydana gelebileceği gibi diğer doku ve organ yapılarında gelişen kanser tipleri böbrek üstü bezine metastaz (başka dokuya sıçrama ) yapabilmektedir. Kanser metastazlarının böbrek üstü bezinde gelişimi sonucunda böbrek üstü bezi hastalıkları meydana gelebilmektedir.
• Hipofiz Hormon Yetersizliği: Endokrin (hormon) sistemi birbiriyle etkileşim içinde bulunan bir sitemdir. Hipofiz hormonlarından bazıları böbrek üstü bezlerini etkileyerek böbrek üstü bezinin görevini yapmasını sağlatıp hormon salgılatmaktadır. Hipofiz bezinde gelişebilen patolojik durumlar neticesinde hormon yetersizliği ortaya çıkması böbrek üstü bezlerini de etkileyerek böbrek üstü bezi hastalıklarına neden olabilmektedir. 
• Sigara Kullanımı: Sigara kullanımı birçok hastalıkta olduğu gibi böbrek üstü bezi hastalıklarının da ortaya çıkmasında nedenler arasında sayılabilmektedir. Yapılan çalışmalar sigara içimi ile böbrek üstü bezi kanseri sıklığında bir alaka olduğunu ortaya koymuştur.
• Genetik Yatkınlık: Böbrek üstü bezi hastalıklarının gelişiminde genetik yatkınlık oldukça önemlidir. Böbrek üstü bezi hastalıklarının gelişiminde bazı genlerin ve kromozomların hastalığın oluşumunda direk etken olduğu yapılan çalışmalar neticesinde tespit edilmiştir. 
• Diyabet: Böbrek üstü bezi hastalıkları gelişiminde diyabet varlığı oldukça önemlidir. Böbrek üstü bezi hastalıklarından bazılarının gözlenmesine diyabet varlığının neden olduğu yapılan çalışmalarca tespit edilmiştir.  

Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları Teşhisi

Böbrek üstü bezi hastalıklarının teşhis edilebilmesi için hastaların öncelikle şikayetleri ile Dahiliye bölümünün endokrinoloji alanına başvuruda bulunması gerekmektedir. Hekim öncelikle hastanın anamnezini almakta ve kişilerin şikayetlerini, semptomlarını dinleyerek not etmektedir.

 Ardından hekim hastanın şikayetleri doğrultusunda fizik muayenesini yaparak gerekli laboratuvar tetkiklerini isteyerek hastanın hastalığının ne olabileceğini bulmaya çalışır. Hekim bazı durumlarda hastalığı tespit edebilmek için kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi testi, düşük doz ACTH (adrenokortikotropik hormon) sitimülasyon testi, uzun süreli ACTH (adrenokortikotropik hormon) sitimülasyon testi ya da glukagon stimülasyon testi gibi çeşitli testlere başvuruda bulunabilir.

Tüm bu tetkiklerden sonra gerekli gördüğü durumlarda ya da tanıdan emin olmak adına böbrek üstü bezleri ve hipozfiz bezini kontrol edebilmek için bilgisayarlı tomografi (BT) ya da manyetik rezonans görüntüleme (MR) gibi tetkiklere başvura bulunabilir.

Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları Tedavisi

Hekim yapılan teşhis yöntemleri sonucunda böbrek üstü bezi hastalığı olduğu kesinleşen hastana nedene yönelik tedavi uygulayabilmektedir. Hekim eğer hormon yetmezliği gibi bir neden mevcut ise hastaya hormon replasman tedavisi (HRT) ve semptomları gidermeye yönelik medikal tedavi uygulayabilir. Ayrıca bazı böbrek üstü bezi hastalıklarının tedavisi amacıyla cerrahi tedavi yöntemlerine de başvuruda bulunabilir.

Hastalar hekim önerisi dışında böbrek üstü bezi hastalıkları bitkisel tedavisine başvurmamalıdır.

Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları Cerrahisi 

Böbrek üstü bezi hastalıklarından bazıları medikal ya da hormon tedavisi uygulanarak tedavi edilememektedir. Böyle durumlarda böbrek üstü bezi hastalıklarının tedavi edilebilmesi için cerrahi tedavi gerekmektedir. Hastalarda gözlenen böbrek üstü tümörlerinin tedavisinde cerrahi tedavi uygulanarak hastaların böbrek üstü bezi tümör ile birlikte çıkarılabilmektedir. Hekimler cerrahi sonrasında  hastaları yakından takip ederek gerekli medikal tedavileri uygulayabilmekte ya da uygulanan medikal tedavinin kesilmesi işlemini yapabilmektedir.

Çocuk ve Bebeklerde Böbrek Üstü Hastalıkları

Çocuk ve bebeklerde böbrek üstü hastalıkları gözlenebilmektedir. Bebeklerde gözlenen böbrek üstü bezi hastalıklarından bir olan konjenital adrenal hiperplazi böbrek üstü bezlerininde belirgin bir kalınlaşma durumu söz konusudur. Konjenital adrenal hiperplazi gelişmesi sonucunda bebek ve çocuklarda hormon dengesi bozularak erkek benzeri bir görünüm oluşması meydana gelebilmekte bunun sonucunda bebeğin ilk bakışta kız mı erkek mi olduğu anlaşılamamaktadır. Bu hastalıktaki temel neden kortizol hormonun üretiminde görevli enzimlerden birinin eksikliğidir. Hekimler hastalığı tespit ettikten sonra yetişkinlerde olduğu gibi hastalığın tedavisini yapabilmektedir.

Böbrek Üstü Bezi Hastalıklarında Hangi Doktora Gidilir?

Böbrek üstü bezi hastalıklarına neden olan şikayetler sonucunda hastaların anamnezini alan, fizik muayenesini yapan ve teşhis – tanı yöntemlerine başvurarak hastalığı tedavi eden asıl bölüm Dahiliye bölümünün endokrinoloji alanıdır.

Hastalarda tansiyon yüksekliği (Hipertansiyon), baş ağrısı, terleme, kalp atımının hızlı olması (Taşikardi), düşük tansiyon (hipotansiyon), bayılma, tuza duyulan ihtiyaçta artma, kan şekerlerinin düşük olması (hipoglisemi), mukoza bölgelerinde koyulaşma, derisinde koyulaşma (hiperpigmentasyon), terlemede azalma, koltuk altı bölgesi kıllanma da azalma, genital bölgede kıllanma da azalma, bacaklarında şişme gözlenmesi, çok sık susama, artan susuzluk hali, Deride çatlaklar gözlenmesi, tüylenme (hirşutizm), adet düzensizliği gelişimi, saç dökülmesi sorunları, testislerde (atrofi) küçülme, meme dokularında büyüme olması, İdrarda kan gözlenmesi (hematüri), Kemik erimesi varlığı ve karında kitle varlığı gibi semptomlar varlığında mutlaka uzman bir hekime görünmesi gerekmektedir.