El Şişmesi

El Şişmesi Nedir? 

El şişmesi, ellerdeki doku ve eklemlerde inflamasyona (iltihaplanma) bağlı olarak sıvı birikmesini işaret etmektedir. Ödem olarak da adlandırılan şişlik enfeksiyon, alerji, yaralanma veya burkulma gibi durumların bir belirtisi olarak yaygın şekilde görülmektedir. 

Nedenlere bağlı olarak el şişmesi kısa bir sürede oluşur ve hızlı bir şekilde ortadan kalkabilir. Örneğin, yoğun bir aktiviteden sonra ellerde akut bir şişme gelişir ve dinleme ile birlikte kısa süre içerisinde son bulur. Kronik el şişmesi ya da zamanla gelişen el şişmesi vakalarının temelinde artrit (eklemlerin iltihaplanması) gibi kronik bir inflamatuar bozukluk vardır. 

Ellerin şişmesi düzenli olarak günün belirli saatlerinde veya belirli aktiviteler neticesinde ortaya çıkabilir. Özellikle ellerin ne zaman şiştiğini takip etmek ve bunları not etmek şişliğin sebebini belirlemekte yardımcı olmaktadır.  

Evde yapılacak bazı önlemler ile şişlik şikayetinde rahatlama yaşanmaktadır. Tıbbi tedavide ise dokularda birikmiş sıvıyı uzaklaştırarak şişliğin azaltılması amaçlanır. 

El Şişmesi Belirtileri 

El şişmesi şikayetine altta yatan nedenlerden kaynaklı birçok belirti eşlik edebilir. Örneğin, enfeksiyon hastalığına bağlı durumlarda ellerin şişmesinin yanında yüksek ateş, lokal ısı artışı veya kızarıklık gibi belirtiler görülebilir. 

El şişmesi ile birlikte görülen belirtiler şunlardır: 

• Yorgunluk veya halsizlik

• Yüksek ateş ve titreme

• Deri altında sert kitle, yumru veya şişlik

• Ellerde uyuşukluk veya karıncalanma 

• Kolda, elde ve parmaklarda ağrı ve güç kaybı

• El ve bilek bölgesinde his kaybı

• Kişileri gece uykudan uyandıran el uyuşması

• Ellerde özellikle avuç içinde döküntüler

• El bileği ekleminde hareket kısıtlılığı

• El bileği ekleminde aşırı şlşlik

• El sırtındaki deride gerginlik veya parlaklık  

El Şişmesi Nedenleri 

Şişlik, genel olarak dokularda biriken fazla sıvıdan meydana gelir. Isı artışı, egzersizler ya da hastalıklar nedeniyle ellerde şişlik şikayeti gelişebilir. Ellerde şişlik oluşmasına neden olan durumlar şunlardır: 

Egzersiz: Spor yapmak genel olarak kalbe, akciğere ve kaslara olan kan akışını hızlandırır. Bu aynı zamanda ellere olan kan akışını yavaşlatarak bu bölgeyi serinleştirir. Bazı durumlarda ellerdeki kan damarları bu düzene uymayarak genişler ve bunun sonucunda ellerde şişme gerçekleşebilir. 

Ek olarak egzersiz yapmak kaslarda ısı artışı ile sonuçlanır. Vücut bu fizyolojik olarak artan ısıyı dengelemek için kanı cilt yüzeyine yakın bölgelere göndermeye çalışır. Bunun sonucunda terleme gerçekleşerek soğuma gerçekleşir. Bu aynı zamanda ellerde şişmeye neden olabilir. Çoğu durumda egzersiz ile gelişen ellerde şişme belirtisi tehlikeli bir durumun habercisi değildir. Atletlerde gelişen ellerde şişme belirtisi kanda sodyum düşüklüğünün (hiponatremi) işareti olabilir. Ayrıca bu kişilerde mide bulantısı ve bilinç bulanıklığı görülebilir. 

Sıcak hava: Ani bir şekilde alışılmadık ısı artışlarına maruz kalındığında vücut kendini soğutmaya çalışır. Normalde vücut kanı cilt yüzeyine yakın kısımlara göndererek terlemek ve ısıyı düşürmek ister. Çok sıcak ve nemli günlerde ise sıvı yoğunluğu terleme ile buharlaşması gerekirken deri altında birikerek ellerde şişme yaşanmasına neden olur. Bazı hastalar sadece sağ el şişmesi yaşadıklarını dile getirebilir. 

Sıcaklığın artığı durumlarda gelişen ellerde şişlik belirtisine döküntü, baş dönmesi, bilinç bulanıklığı ve bayılma eşlik edebilir. Vücudun sıcak havaya alışması birkaç gün sürebilir. Bu süre zarfında ellerde oluşan şişliğin azalması veya kaybolması gerekir. 

Aşırı tuz tüketimi: Vücutta kolay bozulabilen hassas su ve tuz dengesi vardır. Böbrekler gün boyu kanı filtreleyerek toksinleri ve istenmeyen sıvıyı idrar şeklinde vücuttan uzaklaştırır. Tuzun çok tüketildiği zamanlarda böbrek fazla sıvıyı vücuttan uzaklaştırmakta zorluk çeker. Bunun sonucunda eller dahil olmak üzere fazla su vücudun çeşitler yerlerinde birikir. Sıvı birikmesi ile kalp, kan dolaşımını sağlamak için ekstra efor harcar ve bu da kan basıncını yani tansiyonu yükseltir. Yüksek tansiyon böbreklerdeki basıncı artırarak böbreklerin sıvı filtrelemesini engeller. Sonuç olarak fazla tüketilen tuz, ellerin ve birçok vücut bölgesinin şişmesine neden olur.

Lenfödem (fil hastalığı): Lenfödemi, lenf sıvısının birikmesi ile oluşan bir şişliktir. Özellikle lenfödem problemi kanser tedavisinde lenf bezleri hasar görmüş veya lenf bezleri çıkarılmış kişilerde sıklıkla görülür. Hastalarda tek taraflı el şişmesi görülebilir. Meme kanseri nedeniyle koltuk altındaki lenf bezleri çıkarıldığında aylar veya yıllar sonrasında ellerde lenfödem şikayeti gelişme riski yüksektir. Lenfödemin kesin tedavisi olmasa da lenf drenaj masajı ile hastaların şikayeti hafifletmektedir. 

Psoriyatik artrit (sedef romatizması): Sedef romatizması, sedef hastalığı ile birlikte görülen iltihabi romatizmal rahatsızlıktır. Genelde büyük eklemler birlikte el ve ayak parmaklarını etkiler. Özellikle el parmakları geniş bir şekilde şişlik ve kızarıklık ile karakterize (daktilit) olur. Ayrıca hastalar hiçbir şekilde ağrı hissetmeden parmak ve ellerinin şiştiğini belirtir. Hastalar el ekleminde ağrı, şişlik ve ısı artışı ile birlikte ayak topuğu arkasında ve ayak tabanında ağrı hissedebilir. 

Anjiyoödem: Kişilerin temas ettikleri yabancı maddeye karşı geliştirdikleri alerjik bir reaksiyon neticesiyle anjiyoödem gerçekleşir. Anjiyoödem, kurdeşen (ürtiker) ile birlikte veya tek olarak da deri altında ani şişlik ile karakterize olabilir. Genel olarak dudak ve göz bölgesinde etkili olsa da el, ayak ve boğaz bölgesinde de etkili bir şişlik oluşturmaktadır.  

Kanser tedavileri: Bazı kanser türleri elde şişme yapabilmektedir. Ayrıca kemoterapi ilaçları da komplikasyon şeklinde ellerde şişmeye neden olabilir. Ellerin yanı sıra ayaklar, bilekler, bacaklar ve yüz bölgeside etkilenebilir. Genelde bu süreç doktorların tavsiyeleri ile atlatılmaktadır. 

Böbrek hastalıkları: Böbrekler vücuttaki atıl durumdaki fazla suyu filtreyelerek idrar şeklinde vücuttan atılmasını sağlar. Eğer böbreklerde bir rahatsızlık varsa bu filtreleme mümkün olmayarak fazla sıvı deri altında birikerek şişliklere neden olmaktadır. Böbrek rahatsızlığı olan kişiler ellerinde veya ayaklarında şişlik şikayetini yaygın şekilde yaşarlar.

El Şişmesi Teşhisi 

Genelde kapsamlı bir şekilde yapılan hasta öyküsü ellerdeki şişmenin neden kaynaklandığını ortaya çıkarmada etkilidir. Özellikle damar yolu ile alınan uyuşturucu madde bağımlılarında kronik el şişmesi Hepatit C tanısını desteklemektedir. 

Romatoid artrit ya da sedef romatizmasına ek olarak kalp, böbrek veya karaciğere bağlı el şişmesi şikayetlerinde hasta öyküsü ile tanı desteklenebilir. Enfeksiyon ya da yaralanma öyküsü olan hastalarda gelişen el şişmesinin nedeni kırık veya enfeksiyon olabilir. Bazı otoimmün hastalıkların (skleroderma, sjögren sendromu) ellerde şişme yapma riski hasta öyküsü sırasında değerlendirilir. 

Fiziksel muayene sırasında hastanın genel görünümü değerlendirilir. Karın muayenesi sırasında karaciğer, dalak ve lenf bezleri muayene edilir. Böbrek hastalıklarına bağlı gelişen el şişmesi belirtisine ek olarak yüksek tansiyon, idrarda köpük ya da kan veya idrara az çıkma (oligüri) görülebilir. 

Bazı durumlarda röntgen, bilgisayarlı tomografi, kan ve idrar testi hastalardan istenebilir.  

El Şişmesi Tedavisi  

El şişmesi tedavisi, genelde altta yatan nedene göre planlanmaktadır.  Hafif yaralanmalar veya ciddi olmayan nedenlere bağlı durumlara da evde yapılacaklar şunlardır: 

Dinlenme: Şişlik olan el ve eller dinlendirilir ve şişlik inene kadar hareketi sınırlandırılır.

Buz uygulaması: Şişmiş bölge üzerine 6-8 saatte bir 15-20 boyunca buz torbası konulabilir. Bu uygulama şişlik ve ağrının şiddetini hafifletebilir. 

Ayrıca günde an az 30 dakika boyunca şişmiş el veya elleri kalp seviyesi üzerinde tutmak hem şişliği hafifletir hem de kalbe olan kan akışını iyileştirir.  

Aşırı tuz tüketimi nedeniyle gelişen ödem vakalarında hastalara düşük sodyum diyeti verilebilir.  

Şiddetli ödem tedavisinde vücuttan fazla sıvıyı idrar şeklinde dışarı atılmasında yardımcı olan ilaçlar (diüretikler) kullanılır. En yaygın olarak kullanılan diüretik ise Furosemid’tir. 

Anjioödem atağı geçiren kişilere acil müdahale edilir. Hastaların hava yolu (entübasyon) açılabilir. İlaç tedavisi olarak adrenalin enjeksiyonu, histamin reseptör blokerleri ve kronik seyİrli olan kişilere ise kortizon verilir. 

Lenfödem hastalarına verilecek özel bir ilaç tedavisi yoktur. Genelde dekonjestan terapisi olarak bilinen lenfatik drenaj, egzersizler ve bazı özel giysiler (kompresyon) hastalara verilmektedir. Buna ek olarak ödemli bölgeye uygulanan çok katlı bandaj, lenf akımını artırarak ödemi hafifletmede faydalıdır. 

Psöriatik artrit hastalığının kesin tedavisi olmadığı için el şişmesi yaşayan kişilere bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar reçete edilebilir. Tek bir eklemin tutulduğu vakalarda eklem içine kortizon enjeksiyonu yapılabilir. 

El Şişmesi Tedavi Edilmezse 

El şişmesinin tedavisi geciktikçe altta yatan nedenlere bağlı olarak komplikasyonlar gelişebilir. Özellikle eklemlerde gelişen iltihabi rahatsızlıkların geciken tedavisi sonucunda kemik yıkımı, kemiklerde duruş bozukluğu ve daha fazla ağrı ortaya çıkabilir.

Ayrıca ödem bölgesinde mantar enfeksiyonu, papillomatozis (siğile benzeyen çıkıntı), kist veya diğer enfeksiyon hastalıkları ortaya çıkabilir. 

Anjioödem vakalarında tedavinin gecikmesi hastaların nefes alp vermesini etkileyebilir. Solunum durması gelişebilir. Erken müdahale edilmezse kalp durması ve sonrasında ölüm gerçekleşebilir. 

El Şişmesine Ne İyi Gelir? 

• Ellerin şişmesi durumunda şişmiş eli yastık üstüne koyarak yükseltmek faydalıdır

• Yumruk yapıp bırakma egzersizleri gün içinde yapılabilir

• Şişen el veya elleri gün içinde toplamda 30 dakika süresince omuz seviyesi üstünde tutmak

• Parmak uçlarından başlayarak vücuda doğru masaj yapmak kan akımını iyileştirir

• Günlük egzersizlerin sıklığını artırmak

• Enfeksiyon riskini azaltmak için kolları ve elleri düzenli yıkamak ve durulamak 

• Egzersizden önce yüzükleri çıkarmak veya kol saati ya da bileklikleri gevşetmek 

• Alçıdan çıkan ellerdeki şişlik için yapılacak egzersizler faydalı olmaktadır 

El Şişmesine Ne İyi Gelmez? 

• Günlük olarak egzersizlerin aksatılması veya yapılmaması

• Yüksek tansiyonu veya kalp hastalığı olan hastaların tedavilerini veya diyetlerini aksatması

• Uzun süre aynı pozisyonda kalmak

• Sıkı veya dar kıyafetler tercih etmek

• Günlük alınması gereken tuz miktarını aşmak

• Yeterli miktarda sıvı tüketmemek 

• Aynı hareketleri gün içinde sıklıkla tekrarlamak

• Parmak veya el bileğini sıkan aksesuarlar ile spor yapmak 

El Şişmesi İlaçları 

Ciddi akut anjioödem ataklarında hastalara uyuk bölgesinden adrenalin enjeksiyonu yapılır. Daha sonra hastanın diğer belirtilerine yönelik antihistaminik ilaçlar verilebilir. Bu gruba dahil olan ilaçlar arasında hidroksizin hidroklorid, akrivastin, loratadin ve setirizin sıklıkla hastalara reçete edilir.  

Eklemlerinde iltihaplanma olan hastalarda ise eklem içinde kortizon enjeksiyonu yapılabilir. Ayrıca prednizolon veya hidrokortizon gibi kortizon ilaçları sistemik (ağız yolu ile) şekilde tedaviye eklenebilir. Bağışıklık sistemi içinde görev alan TNF adlı molekülü baskılamak için ustekinumab gibi TNF antagonistleri reçete edilebilir. 

Gebelikte El Şişmesi 

Birçok kadın hamilelik döneminde ellerinde ve ayaklarında bir miktar şişlik yaşarlar. Bu dönemde bol giysiler giymek, daha aktif olmak veya bacakları yukarı kaldırmak şişlik şikayetini rahatlatabilir. Daha ciddi ödem durumlarında, özellikle cilde parmak ile basıldığında deride çukurlaşma oluşursa tıbbi bir yardım almak faydalı olacaktır. Buna ek olarak yüz veya göz çevresinde de şişlik belirtisi durumun ciddi olduğunun işareti olabilir. 

Ayrıca gebelik zehirlenmesi (preeklampsi) gebeliğin 20. haftasından sonra sıklığını artırmaktadır. Klinik olarak kan basıncında ani artış, vücutta aşırı sıvı birikmesi ve hızlı kilo alımı vardır. El ve ayaklarda aşırı şişlik bu kliniğe eşlik eder. Bu belirtileri yaşayan hamile kadınların en yakın zamanda doktorlarına başvurması gereklidir 

Bebeklerde ve Çocuklarda El Şişmesi 

Çocuklarda el şişmesi daha çok lokal yaralanmalara veya travmalara bağlı bir şekilde görülmektedir.  

Çocuklarda ve bebeklerde el şişmesi yapabilcek en sık nedenler şunlardır: 

Kawasaki hastalığı: Hastalık ellerde şişme, yüksek ateş, lenf bezlerinde şişlik, şiş ve parlak kırmızı bir dil (çilek benzeri görüntü) şeklinde karakterize olur. Tedavisi çok hızlı bir şekilde başlatılmalıdır. Tedavide gama globulinler (bağışıklık sistemi proteinleri) damar yolu ile verilir. Reçete edilen yüksek doz aspirin ise iltihabın iyileşmesini hızlandırır. 

Orak hücreli anemi: Ellerin veya parmakların şişmesi orak hücreli anemili çocuklarda sıklıkla yaşanmaktadır. Orak hücreli aneminin kesin tedavisi kemik iliği nakli şeklinde gerçekleşir. Ayrıca belirtilerin hafifletmek için hastalara ağrı kesiciler, antibiyotikler ve kan nakli yapılır. 

El Şişmesi için Hangi Doktora Gidilir?

El şişmesi, birçok hastalığın belirtisi olabilirken hamilelik döneminde ya da uzun süre yapılan egzersiz sonrasında da görülebilen bir şikayettir. Genelde evde yapılacak destek tedavisi ile geçmeyen şişliklerde hastaların Aile Hekimleri tarafından muayene edilmesi gereklidir. Gerekli durumlarda aile hekimleri hastalarını ileri değerlendirme için İç hastalıkları (dahiliye) ya da Nefroloji bölümüne sevk edebilir. 

• Yakın zamanda yeni bir ilaca başlayanlar

• Önceden artrit ya da orak hücreli anemi teşhisi konulanlar

• Birkaç günden uzun süren el şişliği yaşayanlar

• Hamile kadınlar

• Kademeli olarak el şişmesi yaşayanlar

• Yüksek ateş veya titreme şikayeti olanlar

• El veya parmaklarda uyuşma, karıncalanma veya ciddi kızarıklık yaşayanlar 

Ellerde şişme belirtisine yukarıdaki durumlar eşlik ettiğinde doktor tarafından yapılacak muayene çok önemlidir. 

El şişmesine aşağıdaki belirtiler eşlik ediyorsa zaman kaybetmeden Acil Servise başvurulması gereklidir; 

• Nefes almada güçlük 

• Kısa sürede başlayan ve hızlı bir şekilde büyüyen kızarıklık

• İdrara çıkmada zorluk

• Düşmeyen yüksek ateş

• Mide bulantısı veya kusma

• Orak hücreli anemi teşhisi konmuş çocuklarda eklem bölgesinde ağrı ve yüksek ateş varsa