Atopi

Atopi Nedir?

Kişinin genetik sebeplerle alerjik bir bünyeye sahip olması durumu atopi olarak adlandırılır. İnsanların genelinde herhangi bir alerjik reaksiyona yol açmayan maddeler atopik kişilerde alerjiye sebep olmaktadır. Çeşitli yiyecekler ve solunumla vücuda alınabilen tozlar (polen, ev tozu ve benzeri) atopik kişiler için alerjen olabilir. 

Atopik kişilerde ortaya çıkan alerjilerin şiddeti değişkenlik gösterebilir. Bazı durumlarda alerji kaşıntıya sebep olurken bazı durumlarda solunum yollarının ödemlenerek kapanmasına sebep olabilir. Atopik kişilerin hayat kalitelerini yükseltmeleri ve tehlikeli durumlarla karşı karşıya kalmamaları için alerjik oldukları maddelerin bilincinde olmaları ve bu madde veya maddelerden olabildiğince uzak durmaları gerekmektedir. 

Atopik kişinin vücuduna deri, ağız veya burun yoluyla alerjen maddenin girmesi, bağışıklık sisteminin aşırı yanıt vermesine sebep olur. Alerjen maddelere karşı, sağlığa zararlı parazitler karşısında salgılanan immunoglobulin E (IgE) salgılanır. Alerji durumunda ortaya çıkan kaşıntı, kızarıklık, ödem gibi durumlar IgE’nin vücuttaki etkilerine bağlıdır.

Atopi Tipleri Nelerdir?

Atopi, kişinin vücudunda farklı alerjik durumlara eğilim gelişimine sebep olmaktadır. Atopik bünyeye sahip olan kişilerde, farklı alerjik durumlar ortaya çıkabilmektedir. Atopi ile ilişkili olarak sıklığının arttığı gösterilmiş bazı durumlar şunlardır:

Astım: Alerjik astım durumunda, kişinin solunum yollarında ödemlenmeye bağlı olarak daralma ve solunum sıkıntıları ortaya çıkmaktadır. Alerjen maddelere maruziyet, astım ataklarını tetikleyerek; hırıltılı solunum, nefes almada zorluk, göğüste sıkışma ve öksürük yakınmalarına yol açabilir. 

Alerjik Rinit: Bağışıklık sisteminin, normalde zararsız olan; hayvan tüyü ya da polen gibi maddelere karşı etkinleşmesi saman nezlesi olarak da bilinen alerjik rinit durumuna sebep olur. Kişinin hayvan tüyü veya polen gibi alerjenlerle karşılaşması sonucunda vücudunda salınan kimyasallar; burun akıntısı, gözlerde kaşınma ve benzeri alerjik yakınmalara sebep olur. 

Egzama (Atopik Dermatit): Egzama ya da atopik dermatit olarak bilinen deri hastalığı, atopik bünye sebebiyle; kişinin cildinde kaşıntı, kızarıklık, kuruma ve  iltihaplanma oluşmasıdır. Egzamadan muzdarip kişilerin yarısında egzama ile birlikte astım veya alerjik rinit de görülmektedir. Atopik dermatitten en çok etkilenen cilt bölgeleri; dirsekler, dizler, yüz ve saçlı deridir. Kişinin cildine temas eden sabun veya kıyafetin üzerinde kalarak kişiyi etkileyen deterjan atopik dermatit gelişimini tetikleyebilir.

Atopi ile ilişkili olan diğer alerjik durumlardan bazıları şu şekildedir:

• Kabuklu deniz ürünleri, ceviz ve yumurta alerjisi
• Göz iltihabı, alerjik konjonktivit  
• İlaç alerjileri
• Böcek ısırmalarına karşı vücutta gelişen bağışıklık cevabı
• Ürtiker
• Deri altında şişlik, anjiyoödem   
• Anafilaktik şok (ani gelişen ve yaşamı tehdit eden alerjik yanıt)

Atopi Belirtileri Nelerdir?

Atopi durumda kişide ortaya çıkan şikayetlerin çoğu, vücudun alerjik yanıtı ile ilişkilidir. Vücudun alerjik yanıtında artma ve uygunsuz yanıt oluşumlarına bağlı olarak kişi aşağıdaki sorunları yaşayabilir:

• Ürtiker, vücutta izler, ciltte soyulma gibi derinin tahriş olmasına bağlı rahatsızlıklar
• Göz, burun veya ciltte kaşıntı
• Burunda konjesyon (tıkanıklık)
• Gözlerde kızarıklık
• Burun akıntısı
• Sinüslerde ağrı ve/veya şişme
• Hapşırık

Kişideki alerjik durumun hayatı tehdit edici anafilaksi tablosuna evrilmesi halinde kişinin belirtilerine daha ağırları eklenebilir:

• Hırıltılı solunum, nefes darlığı veya herhangi bir sebeple nefes almada zorlanma
• Artmış veya azalmış kalp atım hızı
• Kafa karışıklığı veya bilinç kaybı

Atopi Nedenleri Nelerdir?

Atopi, kişinin genetik yatkınlığı sebebiyle, sağlıklı kişiler için alerjen olmayan maddelere karşı alerjik yanıt geliştirmesi durumudur. Atopik bir bünyeye sahip olmak, kişinin genlerinin ve vücudunda üretilen immünglobulinler gibi çeşitli proteinlerin farklı maddelere karşı alerjik yanıta sebep olmasıyla sonuçlanır. Bütün atopi durumları, çeşitli maddelere karşı gelişen aşırı duyarlılık yanıtları, yani çeşitli maddelere karşı gelişen alerjik yanıtlardır.

Atopik bir bünyeye sahip farklı kişilerde, aşırı duyarlılık yanıtları farklı etkenlere karşı gelişebilmektedir. Atopik yanıt gelişiminin çoğunluğunda alerjen hava yoluyla alınır. Atopiye sebep olan alerjenlerden en sık karşılaşılanları şunlardır:

• Hayvan tüyü
• Toz
• Toz akarları
• Küf
• Polen

Kişideki atopi belirtileri, alerjenlerin yoğun bulunduğu ortamlarda artabilir. Örneğin rutubetli bir oda, çiçeklerin tozlaşma dönemlerinde bahçede bulunma, veterinerleri veya barınakları ziyaret etme; kişideki belirtilerin arrtmasına sebep olabilir. Kişi, kendisini rahatsız eden ortamların farkında olmalı ve tetikleyici etkenlerden mümkün olduğunca uzak durmalıdır. Örneğin çeşitli kumaşlar ciltteki atopiler için önemli bir tetikleyici olabilmektedir. 

Atopi Teşhisi

Atopi durumunda kişiler sıklıkla egzama, alerjik rinit ve astım sorunları yaşarlar. Bu üç sorunu aynı anda yaşayan kişilerde atopi rahatsızlıklardan yola çıkılarak kolayca tanımlanır. Bu sorunları yaşayan kişilerin genetik akrabalarında da bu sorunlardan birinin veya birkaçının görülmesi sık rastlanan bir durumdur. Kişinin egzama, alerjik rinit ve astım sorunları açısından değerlendirilmesi atopinin tanısı için önemlidir.

Atopinin teşhisi için uygulanan bir laboratuvar testi bulunmamaktadır. Kişideki atopi, genetik akrabalarında görülen benzer yakınmalar ve deri incelemesinde atopik dermatite (egzama) uygun izler ve döküntüler görülmesi ile teşhis edilebilir. 

Yama testi, kişinin kolu üzerinde potansiyel alerjen maddelerin ortaya çıkardığı yanıtın test edilmesi için uygulanan bir yöntemdir. Yama testi yöntemiyle, kişide atopik dermatiti tetikleyen maddeler hakkında fikir elde edilir. 

Atopik bünyeye sahip kişiler çeşitli besin maddelerine karşı alerjik yanıt geliştirmeye daha yatkındır. Bu sebeple kişinin bilinen yiyecek alerjileri atopi teşhisi açısından önemli olabilir. Aynı zamanda atopik bünyeye sahip olduğu bilinen kişilerin, sıklıkla alerjik yanıta sebep olabilen yiyeceklerden (örneğin çiğ yer fıstığı) yemek konusunda dikkatli olmaları gerekir.

Atopi Tedavisi

Atopi, inatçı bir sağlık sorunudur. Kişinin şikayetleri belli bir süre için çözülse bile ileride tekrar edebilir. Atopik durumların tedavisi erken başlandığı ölçüde başarılı olmaktadır. Bazı durumlarda, atopiyi tetikleyen etkenlerden uzak durulması ve kişinin cilt bakımına dikkat ederek cildini nemlendirmesi yeterli olabilir. Kişinin atopinin bilincinde olup dikkatli davranmasına rağmen atopiye bağlı rahatsızlıkların devam etmesi halinde uzmanlar kişinin durumuna göre çeşitli tedaviler önerebilmektedir.

İlaçlar

• Kremler: Derideki kaşıntıyı önlemek ve cildi yeniden yapılandırmak için kullanılır. Kortikosteroid kremler veya merhemler doktor tarafından reçete edilebilmektedir. Bu kremlerin cilt nemlendirildikten sonra doğrudan cilde uygulanması gerekmektedir. Kortikosteroid kremlerin önerilenden daha yoğun kullanılması, ciltte incelme gibi çeşitli yan etkilere sebep olabilmektedir.

Takrolimus ve pimekrolimus gibi kalsinörin inhibitörü grubundan kremler, kişinin bağışıklık sistemi üzerinden etkinlik gösterir. Bu kremler iki yaşının üzerindeki kişiler tarafından kullanılabilir, ancak kullanıldıktan sonra bölgenin güneş ışığından mümkün olduğunca korunması gerekir. 

• Antibiyotikler: Kişinin cildindeki yara enfeksiyon kapmışsa veya enfeksiyon kapmaya meyilliyse (açık bir yara, derin bir yara, kirli bir cisimle yaralanma gibi durumlarda) kişinin yara bölgesinde antibiyotik krem kullanılabilir. Enfeksiyonun vücuda yayılmasından şüphelenildiği durumlarda, kişinin ağız yoluyla sistemik antibiyotik alması gerekebilir. 
• İltihap Önleyiciler: Ağır durumlarda, kişinin kortikosteroidleri sistemik olarak ağız yoluyla alması gerekebilir. Ancak bu tedavi yan etkileri nedeniyle genellikle sadece ağır durumlarda ve kısa süreler için planlanır. 
• Ağır Atopik Dermatit (Egzama) için Yeni Tedaviler: Dupilumab, on iki yaşın üzerinde, atopik dermatit (egzama) görülmesi halinde, cilt altı enjeksiyon ile kullanılabilen bir ilaçtır. Bu tedavi yöntemi diğer yöntemlere göre kısa süredir uygulandığı için riskleri ve yararları üzerine diğerleri kadar net bir bilgi edinilememiştir. Diğer yöntemlere göre daha pahalıdır. Kişiye gerekli eğitim verildikten sonra kişi enjeksiyonu kendisi uygulayabilir. Orta şiddetli ve şiddetli egzamada, diğer tedavilerin durumu yeterli derecede düzeltmemesi halinde kullanılır. 

Terapi Uygulamaları

• Islak Pansuman: Etkili ve yoğun bir tedavi yöntemidir. Kişinin cildinde atopik dermatitten etkilenen bölgelerin topikal (cilt üzerine uygulanan) kortikosteroid uygulamasından sonra ıslak bandajlarla kapatılmasıdır. Kişi bu uygulamayı evde de gerçekleştirebilir. Ancak cildin geniş bir bölümünün etkilenmesi halinde uygulama daha çok özen isteyebilir, bu durumda hastanede eğitim almış personeller bu uygulamayı gerçekleştirir. 
• Işık Terapisi: Topikal tedavilerden fayda görmeyen veya tedavinin hemen sonrasında durumu tekrar ağırlaşan kişilerde ışık terapisi uygulanabilir. Işık tedavisinin (fototerapi) en hafif biçiminde, cilt, kontrollü şekilde güneş ışığına maruz bırakılır. Diğer tedavi biçimlerinde yapay UVA (morötesi A) ve dar bant UVB (morötesi B) ışınları, tedavide tek başlarına veya ilaç tedavisi ile birlikte kullanılır. 

Işık terapisi, etkili olmasına rağmen cilt kanseri riskini arttırmakta ve cildin yaşlanmasını hızlandırmaktadır. Bu etkilerinden dolayı, ışık terapisi küçük çocuklara uygulanmaz ve gençlerde de sık kullanılmaz. 

• Psikolojik Destek: Kişinin cildindeki yaralar, sosyal ortamlardan izole olmasına ve psikolojik sorunlar yaşamasına sebep olabilir. Bu durumda kişinin psikolojik destek alması hastalığın hayatındaki olumsuz etkilerinin azalmasını sağlamaktadır. 
• Davranış Değişiklikleri: Özellikle yoğun stres yaşayan kişiler, ciltlerindeki yaraları kaşıyabilir, yaraların derinleşmesine ve enfeksiyon kapmasına sebep olabilir. Kişinin rahatlaması, stres düzeyini azaltması bu durumun önüne geçebilir. Ayrıca kişinin yaptığı hatanın farkında olması ve yaralarıyla oynadığını fark ettiği zaman kendini durdurması gerekmektedir. Bu konuda kişiye gerekli bilgiler verilerek kişinin durumun bilincinde olması sağlanmalıdır. 

Çocuklarda Egzama

Egzamada kullanılan fototerapi ve kortikosteroidler gibi çeşitli tedavi seçenekleri ancak belli bir yaşın üzerindeki kişilere uygulanabilmektedir. Bu sebeple çocuklarda egzama tedavisinde çeşitli değişiklikler görülmektedir. Küçük yaşlarda görülen egzama durumunda tedavinin üç ana yöntemi vardır:

• Ciltte tahrişe sebep olan etkenlerin ayırt edilmesi ve çocuğun bunlardan korunması
• Çocuğun aşırı sıcak veya soğuğa maruz kalmasının engellenmesi
• Çocuğun cildinin çeşitli kremler, yağlar ve merhemlerle nemlendirilmesi

Bu yöntemlerin yeterli ölçüde iyileşme sağlamaması durumunda uzmanlar, çeşitli ilaçların yardımıyla durumun düzelmesini sağlayabilir. Çocuktaki kaşıntıların azalmasını sağlayacak ve uykuya dalmayı kolaylaştıracak antihistaminikler özellikle geceleri ortaya çıkan rahatsızlıkların azalmasını sağlayabilir. 

Hayat Tarzı Değişiklikleri ve Evde Uygulanabilecek Tedaviler

• Cildinizi günde en az iki kere nemlendirin. Nemlendiricileri kendiniz seçebilir ya da bir hekimden tavsiye alabilirsiniz. Okula giden çocuklar için nemlendirme, okula gitmeden önce krem uyumadan önce yağ uygulaması yapılabilir. 
• Etkilenen cilt üzerine kaşıntı önleyici krem sürün. Reçetesiz satılan hidrokortizon kremlerin bölgeye günde ikiden fazla olmamak üzere bölgeye uygulanması, rahatsızlık hissini azaltabilir ve cildin kaşınma sebebiyle tahrişini önler. Kremlerin cildin nemlendirilmesinden sonra uygulanması cilde geçişini ve ciltteki etkilerini artırır. Ciltteki yaralar iyileşmeye başlayınca hidrokortizonlu kremler daha seyrek olarak kullanılabilir. 
• Ağız yoluyla antialerjik ve kaşıntı önleyici ilaçların kullanılması, kişinin cildindeki yarayı kaşıyarak enfekte etmesini önler ve rahatsızlığını azalır. 
• Ciltte oluşan yaraları kaşımayın. Kaşıntı hissi çok rahatsız edici olursa, bölge üzerine avuç içinizle nazikçe bastırmayı deneyebilirsiniz, bu durum genellikle kaşıntı hissini azaltır. Bölgeyi bandajla kapatarak kaşımanın önüne geçilebilir. Çocukların ciltlerini kaşıyarak tahriş etmelerini önlemek için tırnakları kısa tutulabilir ve gerekli görülürse eldiven takmaları istenebilir. 
• Nemlendiricinin sürülmesinden önce ılık duş alınması, cilde iyi gelebilir. Kurulanma sırasında havlunun sertçe cilde sürülmesi cildi tahriş eder, bu sebeple kurulanma sırasında havlu cilde sürtülmemeli, kişi nazikçe kurulanmalıdır. Cildin, kortizonlu kremler sebebiyle incelebileceği unutulmamalıdır. 
• Parfümlü çamaşır deterjanları ile yıkanan kıyafetler ve kokulu sabunlar, içerdikleri maddeler sebebiyle ciltte tahrişe sebep olabilir. Bu sebeple kokusuz sabunların ve parfümsüz çamaşır deterjanı tercih edilmeli ve parfümsüz bulunamadığı halde yumuşatıcı kullanılmamalıdır. 
• Havanın kuru olması halinde kişinin cildindeki tahriş artmaktadır. Bölgenin havası sebebiyle kişinin cildindeki tahrişin artması halinde, hava nemlendiricileri kullanılabilir.
• Cilde temas eden kıyafetlerin dokusu kişinin cildindeki şikayetlerin artmasına sebep olabilir.Özellikle yünlü kıyafetlerin yapısı kişinin cildinde tahrişe sebep olur. Kişinin yoğun şekilde terlemesi de şikayetlerini artırabileceğinden ılık ve sıcak havalarda ince kumaşlı kıyafetler tercih edilmelidir. 
• Stres ve kaygı bozuklukları kişinin atopiye bağlı şikayetlerinde kötüleşmeye sebep olabilir. Kişinin stres seviyesini yükseltecek olaylardan mümkün olduğunca uzak durması gerekmektedir. Kaygı bozuklukları yaşayan kişilerin psikolojik destek alması atopiye bağlı görülen sorunlarda hafifleme sağlayabilir. 

Atopi Tedavi Edilmezse

 Atopi, kişinin bünyesiyle ilişkili bir sağlık sorunudur. Atopiye sebep olan alerjen maddelerden uzak durulması, kişinin hayatı boyunca uyması gereken bir kuraldır, aksi halde atopi tekrar alevlenebilir. Atopi durumunun çok şiddetli olduğu ve uygulanan tedavilerin yeterli sonuç veremediği durumlar ortaya çıkabilmektedir. Böyle durumlarda tedavinin şiddeti de artırılmaktadır. Ancak uygulanan ileri tedavilerin maliyeti genellikle yüksek olmaktadır.

Atopi ile ilişkili, geliştirme aşamasında olan pek çok tedavi bulunmaktadır. Atopi durumunun yaygın uygulanan tedavilerle çözülememesi halinde, alanda uzmanlaşmış bir hekim ile görüşülerek klinik deneme aşamasındaki tedavilerin uygulanması için izin vermek mümkündür.    

Atopi için Hangi Doktora Gidilir?

Alerji belirtileri olan; gözlerde sulanma, burun akıntısı, hırıltılı solunum ve ürtiker sorunları yaşayan kişilerin, özellikle ailesinde astım ve alerji durumlarının görüldüğünün bilinmesi halinde immünoloji ve alerji uzmanlığına başvurması gerekmektedir. İmmünoloji ve alerji uzmanları; dermatoloji, göğüs hastalıkları veya iç hastalıkları bölümünde ihtisasını tamamlayarak immünoloji ve alerji yan dalında üst ihtisas alan hekimlerdir. 

Atopi, kişinin bünyesi sebebiyle ortaya çıkan kronik bir sorundur. Özellikle orta ve şiddetli belirtilerin görüldüğü durumlarda, atopiye bağlı şikayetlerin kısa sürede tamamen düzelmesini beklemek gerçek dışı olur. Gidilen doktor seçilirken, kişinin kontrol sebebiyle tekrar başvurması gerekebileceği için yaşanılan yerden kolaylıkla kontrole gidilebilecek bir doktor seçilmelidir. Doktorun önerdiği tedavinin istenen sonucu vermemesi durumunda doğrudan doktor değiştirilmemeli, tedaviyi veren doktor sonuçlardan haberdar edilmelidir. Atopi, farklı tedavilere cevap verebilen farklı rahatsızlıklara sebep olabilen kronik bir rahatsızlıktır ve tedavide devamlılık önemlidir.