Organofosfat Zehirlenmesi

Organofosfat Zehirlenmesi Nedir?  

Organofosfatlar tarımda, endüstride ve evlerde özellikle böcek ilaçlarında yaygın olarak kullanılan zehirli kimyasal maddeler olup diazinon, malation,  orten, paration ve klorpirofos bu kimyasal madde grubunda bulunur.  

Organofosfat zehirlenmesi ise tarımda çalışan insanlarda kaza sonucu, intihar ya da cinayet amacı ile kasıtlı olarak fazla miktarda organofosfata maruz kalınması sonucu gelişen çok ciddi bir durumdur.

Organofosfat Zehirlenmesi Belirtileri Neler?

Organofosfat zehirlenmelerinde belirtilerin şiddeti; alınan organofosfat türüne, miktarına ve hastanın zehirlenme öncesi sağlık durumuna göre değişmektedir. 

Akut organik fosfor zehirlenmesinde alınan madde miktarı çok fazla ise belirtiler dakikalar içerisinde çıkabilir. Bu zehirlenmelerde hastalarda genelde 8 saat içerisinde belirtiler ortaya çıkar ilk 24 saat içerisinde ise hastaların tamamında belirtiler gözükür.

Organofosfat zehirlenmesinde belirtiler kendi içinde 3 ayrı dönem olarak incelenebilir:

• Akut kolinerjik sendrom dönemi belirtileri: Organofosfat alımını takip eden ilk 24 saatte ortaya çıkar.
  1. Vücut salgılarında artış; gözyaşı miktarında artış, idrar miktarında ve idrara çıkış sıklığında artış 
  2. Hava yollarında daralma
  3. Mide bulantısı – kusma, bağırsak hareketlerinde artma
  4. Kalp atış hızında azalma
  5. Karında kramplar
  6. İshal
  7. Aşırı terleme 
  8. Tansiyonun düşük olması 
  9. Göz bebeklerinde ciddi küçülme 
  10. Bulanık görme 
• Ara / orta sendrom belirtileri: Organik fosfor alımını takip eden 24 – 96. Saatler arasında ortaya çıkar.
  1. Küçük istemsiz kas kasılmaları 
  2. İlerleyici kas güçsüzlüğü 
  3. Felç 
  4. Solunum güçlüğü ve solunum yetmezliği 
• Gecikmiş nöropati dönemi belirtileri: Daha nadir görülen bu belirtiler organik fosfor alımını takip eden 14 – 28. Günlerde ortaya çıkar. Bu dönemin geliştiği hastalarda kalıcı hasarlar görülebilir.
  1. Kollar ve bacaklarda gelişen iki taraflı kas güçsüzlüğü; genelde kollarda dirsek altında, bacaklarda diz altında görülür 
  2. Kaslarda şiddetli kasılma 
  3. Duyu / his kaybı 

Ayrıca daha nadir olsa da hasar bakımından daha ciddi olan bazı belirtiler de mevcuttur:

• Pankreasın iltihaplanması 
• Böbrek yetmezliği 
• Hormonal sistemde bozukluklar 
• Ciddi miktarda yükselen kan şekeri
• Kalp hasarları 
• Kişilikte değişiklikleri ve şizofreni 

Organofosfat Zehirlenmesi Nedenleri 

Organik fosfor bileşikleri ile zehirlenmelerde durum kasıtlı olarak ya da kazara ortaya çıkabilir. Daha çok intihar amacı ile kasıtlı olarak organofosfat tüketimi görülmektedir.

• Kasıtlı organofosfat zehirlenmeleri: İntihar ve cinayet amacı ile kasıtlı olarak organofosfat bileşikleri ile ağız yolu ile alma, soluma ve organofosfat bileşikleri ile temas etmiş kıyafet giyme gibi çeşitli yollarla organik fosfor bileşiklerine maruz kalmayı kapsar. 
• İstem dışı yollarla meydana gelen organofosfat zehirlenmeleri: İstem dışı gelişen organofosfat zehirlenmeleri çevresel faktörler ve mesleki maruziyet sonucu ortaya çıkar.
• Mesleki maruziyet: Bazı iş kollarında organofosfat zehirlenmesi daha yaygın olarak görülmektedir. Bu iş kolları içerisinde;

Böcek ve haşere öldürücü ilaç üretimi fabrikalarında çalışanlar sayılabilir.

• Çevresel faktörler: Çeşitli sebepler ile organofosfatın bulaştığı sebze ve meyve, un, yemek yağı gibi besinlerin tüketilmesi ya da organofosfat bileşikleri ile temas etmiş kıyafetlerin kazara giyilmesi sonucu ortaya çıkar.

Arsenik Zehirlenmesi Teşhisi

Organofosfat Zehirlenmesi tam belirgin şikayetler ortaya çıkarmaz. Herhangi bir hastalık ya da zehirlenme bulgusu ile doktora başvuran hastalarda öncelikle hasta öyküsü alınarak; önceki ve mevcut meslek öyküsü, organik fosfor bileşiği içeren herhangi bir madde ile temas öyküsü sorgulanır.

Sonraki aşamada vital bulgular olarak bilinen rutin ateş, nabız, tansiyon ve solunum sayısı ölçümü yapılarak hastaların durumu değerlendirilir. Fizik muayene yapılarak detaylı olarak solunum sistemi muayenesi, cilt muayenesi, kalp muayenesi ve sinir sistemi muayenesi ve bilinç durumu kontrolü ayrı ayrı yapılır. 

Organofosfat zehirlenmesinden şüphe edildiği zaman kan alınarak laboratuvar testleri ile özel incelemeler yapılır. Ayrıca etkilenen organ ve sistemlerle ilgili özel tanısal testler uygulanır.

• Karaciğer fonksiyon testleri (KCFT): Karaciğerlerin görevlerini yerine getirip getirmediği ölçmek için Bilirübin, AF, ALT, AST, GGT gibi özel belirteçler ölçülür.
• Böbrek fonksiyon testleri (BFT): Böbreklere özel belirteçler olan kan üre nitrojeni (BUN) ve kreatinin le böbreklerin görevlerini düzgün yerine getirip getirmediği incelenir.
• Kan glukoz düzeyi ölçümü (Kan şekeri ölçümü): Organofosfat zehirlenmesine özgü olmasa da kan şekeri düzeylerinde bozulmaya neden olabileceği için ölçülmesi faydalı olabilir.
• Posterior – anterior akciğer grafisi (Ön – arka akciğer röntgen filmi): Organofosfat zehirlenmesi hastalarında çoğunlukla akciğerlerde ödem (sıvı toplanması) ve hava yollarının daralması görülür.
• Elektrokardiyografi (EKG): Organik fosfor bileşikleri ile zehirlenme sonucu kalp atım ritmininin bozulup bozulmadığını incelemek için göğüs bölgesine yerleştirilen özel elektrotlar yardımı ile inceleme sağlanır.
• Elektromiyografi (EMG): Kasları etkileyen organik fosfor zehirlenmelerinde kasların kasılma gücünü ölçmek amacı ile elektromiyografi kullanılabilir. Kaslara belli dozda elektrik akımı verilerek kasların verdiği tepki ölçülür.

Organofosfat Zehirlenmesi Tedavisi

Organofosfat zehirlenmelerinde öncelikle alım yolu bilinmiyorsa tüm kıyafetler çıkarılarak hasta yıkanmalıdır, böylelikle hasta kıyafet sebebi ile zehirlendi ise zehirlenmenin devam etmesinin önüne geçilir. 

Hastaya %100 oksijen tedavisi uygulanarak solunum yollarının rahatlaması sağlanmalı ve hastanın oksijensiz kalarak kalıcı hasarların gelişmesi engellenmelidir. Ayrıca hastaya sıvı tedavisi uygulanarak durumun sabit tutulması amaçlanır. Ciddi solunum yolu daralması görülen hastalara bronkodilatör ilaçlar ile destek tedavisi uygulanır.

Mide yıkanması ve aktif kömür verilmesi tedavi seçenekleri arasında değerlendirilebilir. Organik fosforun vücuttan atılımını kolaylaştırmak amacı ile antidot verilerek şelasyon tedavisi başlanır. Bu amaçla intravasküler (damar içi yolla) atropin verilebilir. Difenhidramin de bu amaçla kullanılabilir. Ayrıca solunum yolu ile verilen atropin ve ipratropium bromür verilerek solunum yollarındaki sorunların önlenmesi amaçlanır.

Ayrıca;

• Solunum kasları başta olmak üzere kaslarda güçsüzlüğe neden olan ciddi organofosfat zehirlenmelerinde 
• Nöbet ve koma gibi sinir sistemi belirtileri varlığında 
• Kan testlerinde organofosfat zehirlenmesi belirteçleri çıkmayan ama belirtileri olan hastalarda 

Pralidoksim (PAM) uygulanabilir.

Nöbet geçiren hastalarda diazepam da tercih edilebilir.

Organofosfat Zehirlenmesi Tedavi Edilmezse 

Organik fosfor zehirlenmelerinde hastaların tedavisiz kalması durumunda gecikmiş nöropati adı verilen döneme ilerleyiş görülür. Bu hastalarda kollar ve bacaklarda his kaybı, kaslarda istem dışı kasılmalar görülür. Sinir sisteminin tutulması ile hastalarda nöbet ve komalar görülür. 

Ayrıca solunum kaslarının kasılması sonucu solunum yetmezliği görülür ve hasta oksijen yetersizliği ile ölüme gidebilir.

Tüm bunlar göz önüne alındığı zaman organik fosfor zehirlenmesinden şüphe edilmesi durumunda en kısa sürede en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalı ve gerekli tedavi uygulanmalıdır.

Organofosfat Zehirlenmesi İlaçları 

Organik fosfor zehirlenmelerinde şelasyon tedavisi için antidotlar tercih edilebilir. 

• Atropin
• Difenhidramin 
• İpratropium bromür 

Bu antidotlar olup, vücuttaki organofosfat bileşiklerine bağlanarak organik fosfatların vücuttan atılmasını sağlar.

Nefes alıp vermede zorlanan hastalarda hava yollarını genişletmek amacı ile bronkodilatör ilaçlardan:

• Albuterol
• Levalbuterol
• Terbütalin 
• Formoterol
• Atropin 
• Itratropyum bromür 

Uygulanarak hastaların hava keselerinin ve hava yollarının genişlemesi sağlanır ve hastanın nefes alıp vermesi kolaylaştırılır.

Hamilelikte Organofosfat Zehirlenmesi 

Hamilelerde organofosfat zehirlenmesi riski daha fazladır. Daha düşük dozlarda ve daha kısa süreli maruziyetlerde organofosfat zehirlenmesi gözlenir. Hamilelikte organofosfat zehirlenmesi görülmesi durumunda organik fosfor bileşikleri göbek bağından bebeğe geçebilir. 

Hamilelik döneminde organofosfat zehirlenmesi gelişen bebeklerde erken doğum riski ve düşük doğum kilosu ile doyma ihtimali yüksektir. Ayrıca anne karnındaki dönemde organik fosfor bileşiklerine maruz kalan bebeklerde zeka geriliği, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu daha sık görülebilir.

Bu dönemde organofosfat zehirlenmesi şüphesi bulunan hastaların en kısa sürede tedavi edilmesi hem anne hem de bebek hayatı için önemlidir. 

Bebeklerde ve Çocuklarda Organofosfat Zehirlenmesi

Bebekler ve çocuklarda organofosfat zehirlenmeleri yetişkinlere göre daha düşük dozlarda ve daha kısa sürede maruziyet ile ortaya çıkabilir. 

Bebeklik ve çocukluk döneminde organik fosfor zehirlenmeleri genel olarak kazara maruz kalma sonucu gelişir.

Bu dönemde belirtiler daha şiddetli gözlenebilir ve özellikle nöbet ya da koma gibi sinir sistemi ile ilgili belirtiler daha sık görülür. 

Bebeklik ve çocukluk döneminde organofosfat zehirlenmesi şüphesinde en kısa sürede tedaviye başlanmalıdır. Bu dönemlerde tedavide kullanılan ilaçlar yaş ve kiloya uygun şekilde hesaplanarak uygulanmalıdır.

Organofosfat Zehirlenmesi için Hangi Doktora Gidilir?

Organik fosfor bileşiklerine yüksek dozda maruz kalınması sonucu belirtiler oldukça kısa sürede ortaya çıkar. Soluk alıp vermede zorlanma, kalp atış hızında hızlanma, düşük tansiyon belirtileri ortaya çıkan hastaların en kısa sürede en yakın sağlık kurumunda acil serviste acil tıp uzmanı ya da pratisyen hekime başvurması gerekir.