Acil Servis Nedir?

Acil tıp; ani oluşan, hemen müdahale edilmesi gereken, yaşamsal tehlike veya ciddi fonksiyon kaybına yol açan dahili, cerrahi ya da ruhsal tüm sağlık problemleri ile ilgilenen ve bunları ayrıştırma, tanıma, tedavi etme görevlerini üstlenen tıp dalıdır. Acil servis ise, acil tıp bölümünün yataklı hizmet verdiği hastane bölümünün adıdır.

Acil tıbbi hizmet, pek çok tıp dalının alanına giren onlarca hastalığın yol açtığı, hızla müdahale edilmesi gereken durumlara vakıf olmayı gerektirir. Bu yüzden günümüzde tıp fakülteleri ve eğitim araştırma hastaneleri uzmanlık sınavı sonucu acil tıp bölümüne yerleşen hekimlere 4 yıl ‘acil tıp uzmanlığı’ eğitimi vermektedir. 2003’e kadar ülkemizde acil tıp hizmetlerini yalnızca pratisyen (6 yıllık eğitimini tamamlayarak fakülteden mezun olmuş) hekimler yürütmekteydi. Bugün ise uzman acil servis hekimleri oldukça yaygın bir şekilde neredeyse her hastanede çalışmaktadır. 

Acil tıp, randevusuz ve 24 saat çalışması bakımından hastanenin geri kalan bölümlerinden ayrılır. Bu sebeple ‘yedek/nöbetçi poliklinik’ gibi algılanır. Fakat bu son derece yanlıştır. Acil servisler, iş yoğunluğu ve dinamizmin yüksek olduğu yerlerdir. Bu sebepten polikliniğe başvurmak için beklenebilecek ve kolayca çözülebilecek problemler için meşgul edilmemesi gerekir. Zaten, kronik ilaçların raporlanması/reçetelendirilmesi, uzmanlık gerektirecek laboratuvar testleri ve tedaviler, rutin kontroller, günlük mazeret raporu yazılması gibi aciliyeti olmayan tıbbi işlemler acil servislerde yapılmaz.

Acil servislerde hastaya gerekli müdahale yapıldıktan sonra 3 şekilde taburculuk sağlanır:

• Hastanın hastane içinde uygun tıbbi birime sevki ve bu birimde yatışının sağlanması
• Hastanın daha donanımlı bir başka merkeze sevk edilmesi
• Hastanın evine gönderilmesi

Taburculuğun ardından acil tıbbın hasta üzerindeki tedavi görevi biter. Acil servise kontrole gelmek diye bir uygulama yoktur. Evine gönderilen hastalarda; sağlık problemi tamamen çözüme kavuşturulamamışsa, tekrarlama ihtimali mevcutsa, sebebi aydınlatılamamışsa veya kronik bir hastalıkta kötüleşmeye işaret ediyorsa hastaya sonraki günlerde ilgili poliklinikten randevu alınması önerilir.

Hastane imkanları ve büyüklüğüne göre acil servis içerisinde kadın doğum ve çocuk acil ayrılmış olarak hizmet verebilir. Bunlar oldukça kapsamlı, özel cihaz ve tıbbi enstrüman gerektiren ve çok sık başvurulan bölümler olduğu için böyle bir ihtiyaç doğmuştur. Bu durumda uygun bölüme gidilmesi gerekir. Ayrıca, acil servislerde hizmet niteliğini artırmak ve gerçek acillere hak ettiği gibi hızla müdahale edebilmek amacı ile triaj sistemi geliştirilmiştir.

Triaj Nedir?

Triaj, acil servislerde hastaların tıbbi durumlarının önceliği ve hayatiliğine göre sıralanması/sınıflandırılması işlemidir. Acil servislerde yaşamsal riski olan hastalara müdahalenin gecikmemesi ve iş yükünün uygun şekilde düzenlenmesi amacı ile uygulanır. Acil servislerde diğer polikliniklerde olduğu gibi önce gelen hasta değil durumu ciddi olan hastalar önce tedavi edilir.

Acil servise ayaktan başvuran hastaların; ateş-nabız, tansiyon, solunum sayısı değerleri ve şikayetleri alınır. Ardından hastalar uygun alanlara yönlendirilir. Bu işlem genellikle acil tıp teknisyenleri ve hemşireler tarafından yönetilir. 

Ülkemizde genellikle triaj için START sistemi kullanılır. Bu sistemde acil servis renklerle isimlendirilen 3 alana ayrılmıştır:

• Kırmızı alan: Acil müdahale gerektiren, bekletilmemesi gereken, acil müdahale edilmezse ölüm veya ciddi sakatlık riski ortaya çıkaracak tıbbi problemlere müdahale edilen bölümdür. Kalp krizi, solunum durması, ağır kanamalar, çoklu travmalar, ağır trafik kazaları gibi problemler yaşayan hastalar kırmızı alana alınır. Burada tedavi edilen hastaların çoğu ambulans ile hastaneye gelir.
• Sarı alan: Daha çok yaralanmalar, durumu stabile yakın olan zehirlenmeler, kronik hastalıkların atakları gibi problemlerle gelen, müdahale edilmesi gereken fakat durumu çok kritik olmayan hastaların alındığı alandır. Kırmızı alandan sonra ikincil önceliklidir. Büyük hastanelerde cerrahi ve dahili sarı alan olarak da ikiye ayrılabilir.
• Yeşil alan: Durumları iyi, bilinçleri açık, acil müdahale gerektirmeyen problemleri olan hastaların yönlendirildiği bölümdür. Hafif sıyrık ve yaralanmalar, bulantı-kusmalar, komplike olmayan enfeksiyon hastalıkları, burkulma gibi hafif travmalar burada tedavi edilir. Üçüncül öncelikli alandır.

Acil Serviste Kimler Çalışır?

Acil serviste pek çok sağlık profesyoneli hizmet vermektedir. Gidilen hastanenin büyüklüğü/niteliği, acil servisteki triaj düzenlemesi ve hastane şartlarına göre hastalar oldukça geniş bir sağlık personeli çeşitliliğiyle karşılaşabilir. 

• Acil tıp uzmanı hekimler: Üniversite veya eğitim araştırma hastanelerinde 6 yıllık temel tıp eğitiminin üzerine, 4 yıllık acil tıp uzmanlığı eğitimini de tamamlamış ve bu konuda uzman unvanı almış hekimlerdir. Her nitelik ve büyüklükte hastanede bulunurlar. Acil tıpla ilgili en yetkin hekimlerdir.
• Acil tıp asistanı hekimler: 6 yıllık temel tıp eğitimlerini tamamlamış, eğitim araştırma veya üniversite hastanelerinde acil tıp uzmanı olmak için uzmanlık eğitimlerini alan hekimlerdir.
• Pratisyen hekimler: 6 yıllık temel tıp eğitimini tamamlamış fakat uzmanlık yapmayan ve/veya devlet hizmet yükümlülüğünü yerine getiren hekimlerdir. Şehir hastaneleri, devlet hastaneleri, özel hastaneler gibi pek çok yerde hizmet verirler.
• İntern hekimler: 6 yıllık temel tıp eğitiminin son senesinde olan ve yalnızca üniversite hastanelerinde görev yapan hekimlerdir. Henüz reçete yazma yetkileri olmadığı için asistan ve uzman hekimlerin gözetiminde çalışır ve eğitim alırlar.
• Hemşireler
• Acil tıp teknisyenleri
• Tıbbi personel
• Güvenlik görevlileri
  

Bunların yanı sıra, çocuk ve kadın doğum acilleri bulunan hastanelerde genelde, bu bölümlerde uzman hekim ve yardımcı sağlık personelleri görev yapar. Bu hekimlerin yanı sıra, hastanede icapçı veya mevcut nöbetçi bulunan neredeyse her birimden hekim vardır. Acil servisin desteğine başvurması halinde nöbetçi doktor gelip hastayı muayene edecektir.

Acil Servis Hangi Hastalıklara Bakar?

Acil servislerde hastalıklardan ziyade ani tıbbi durumlara müdahale edilir. Bu durumlardan en sık karşılaşılanlar şunlardır:

• Nefes darlığı
• Göğüs ağrısı, sıkışması
• Yaralanmalar, kazalar sonucu oluşmuş veya bireyin kronik hastalıklarından kaynaklı kanamalar
• Jinekolojik aciller (vajinal kanama, doğum sancısı, gebelerde her türlü kuvvetli ve sebat eden ağrı, sancı, tansiyon yükselmesi/düşmesi)
• Ateşlenme
• Bilinç kaybı veya bulanıklığı
• Travma sonucu incinme ve kırılmalar
• Motorlu araç kazaları, iş kazaları
• Kafa ve boyun travmaları
• Her türlü ani gelişen hareket bozukluğu, his kaybı, inme, felç
• Ani gelişen konuşma bozukluğu
• Vücudun herhangi bir bölgesinde şiddetli ağrı gelişmesi
• Ciddi bulantı, kusma, ağır ishal ve bunlara bağlı dehidratasyon (susuz kalma)
• Kronik hastalıkların yol açtığı ataklar (psikotik atak, KOAH, astım, migren gibi)
• Bebeklerde ciddi emme güçlüğü, durmayan ağlama, göz bebeklerinde boyut değişimi, aşırı hareketsizlik
• Psikiyatrik aciller (panik atak, psikotik krizler, saldırganlık artışı gibi)
• Alerjik reaksiyonlar (nefes darlığı, ürtiker, ciltte ve yüzde şişme, kabarma, aşırı kaşıntı gibi)
• Hayvan ısırıkları ve sokmaları
• Zehirlenme veya zehirlenme şüphesi

Acil Serviste Yapılan Uygulamalar Nelerdir?

Acilde yapılan uygulamalar genellikle hastanın yaşamsal fonksiyonlarını normal düzeye getirmek veya normal düzeyde tutmak amaçlıdır. Hastalıkların kalıcı tedavisi burada sürdürülmez. En sık yapılan uygulamalar şunlardır:

• CPR, resüsitasyon ya da kalp akciğer canlandırması: Solunum ve/veya kalp atışının ani duruşunun ardından bu hayati organları tekrar çalışır hale getirme amacı taşıyan işlemler bütünüdür. Damar yolu açılması, kalp masajı, oksijen takılması, çeşitli ilaçların verilmesi, hastanın entübe edilmesi gibi pek çok ögesi vardır.
• Entübasyon: Hastanın kendi kendine soluk almasının mümkün olmadığı durumlarda akciğerlere inen ince bir boru boğazdan takılır ve oksijen cihazına bağlanır. Bu sayede akciğerlerin havalanması sağlanır.
• EKG, EKO gibi acil kalp görüntülemeleri
• Atelleme, alçı uygulaması
• Damar yolu ya da kas içine enjeksiyon yolu ile ilaç verilmesi
• Zehirlenmelerde panzehir uygulanması
• Aktif kömür uygulaması, mide yıkanması (zehirlenmeleri geri döndürmek amacı ile)
• Yara temizliği, pansumanı, dikişi
• Aşısız hayvan ısırıklarından sonra tetanoz ve kuduz aşısı uygulaması
• USG, röntgen, tomografi, MR gibi görüntüleme yöntemleri (yalnızca kaza, yaralanma, travma, inme gibi çok acil durumlarda uygulanır)
• Damar yolu ile sıvı eksiğinin giderilmesi