Ayak Şekil Bozuklukları

Ayak Şekil Bozuklukları Nedir?

Ayaklar, vücudun yer ile temas halinde olan, yürüme ve denge sağlama gibi birçok görevde fonksiyonu olan oldukça önemli parçalarıdır. Ayaklarda meydana gelen ya da doğuştan beri zaten var olan birtakım şekil bozuklukları sonucunda da ne yazık ki ayaklar bu fonksiyonlarını tam anlamıyla yerine getirememektedir.  

Ayaklarda var olan şekil bozuklukları, hastalarda sadece fonksiyon kaybı olarak değil estetik kaygı gibi problemler olarak da kendini göstermektedir. Bu sebeplerden ötürü en kısa zamanda tespit edilip tedavi sürecine başlanmalıdır.   

Ayak Şekil Bozuklukları Tipleri Nelerdir?

Ayaklarda sebebi bilinen ve bilinmeyen olarak birçok durumdan ötürü şekil bozuklukları meydana gelebilmektedir. Bu şekil bozukluklarını kısaca özetleyecek olursak; 

• Halluks Vagus: Halluks valgus, tüm dünyada en yaygın görülen ayak şekil bozukluğudur. Hallux kelimesi tıp literatüründe ayak baş parmağı anlamında kullanılmaktadır. Valgus kelimesi ise deformitenin dış yan tarafa doğru olduğunu anlatan bir terimdir. 

Halluks valgus, ayak baş parmağının, ayak ikinci parmağına paralel durması gerekirken ikinci parmağa doğru yaklaşması ve hatta zamanla da parmağın yukarısında şişlik oluşması durumudur. Yapılan çalışmalarda kadınlarda erkeklere oranla neredeyse 10 kat daha sık görüldüğü tespit edilmiştir. 

• Pes Planus (düz tabanlık): Pes planus ya da halk arasında bilinen adıyla düz tabanlık, ayağın iç yan tarafında var olması gereken kavisin normalden az olması ya da hiç var olmamasıdır. Yapılan çalışmalarda bebeklerin neredeyse hemen hepsinde esnek bir pes planusluk olduğu tespit edilmiştir. Yaşamın yaklaşık ilk yılında ayaklar normal şekillerini almaktadırlar. 
• Pes Kavus (çukur taban): Pes kavus ya da halk arasında bilinen adıyla çukur tabanlık, ayağın iç yan tarafında var olması gereken kavisin normalden fazla olması durumudur. 
• Çekiç Parmak: Çekiç parmak ya da İngilizce ismiyle hammer toe, genellikle ayak baş parmağını tutan ağrılı ve görüntü olarak bir çekici andırdığı için bu ismi almış bir ayak şekil bozukluğu durumudur. Çekiç parmak, zamanla parmak ucuna alınan sık darbeler sonucunda veya eklemin hareketinin uzun süreli aksaması sebebiyle meydana gelen bir ayak şekil bozukluğudur. 
• Pençe Parmak: Pençe parmak ya da İngilizce ismiyle claw toe, genellikle yanlış ayakkabı kullanımına bağlı olarak meydana gelen ayak parmaklarının pençe şeklinde içe doğru kıvrılmasıyla oluşan ağrılı bir ayak şekil bozukluğu durumudur.  
• Düşük Ayak Deformitesi: Düşük ayak deformitesi, İngilizce adıyla foot drop, ayağın yukarı doğru kaldırma ve dışa doğru döndürme işlemlerini yerine getirememesi sonucu aşağı doğru sarkık kalması durumudur. Bu durum ayağı dış yana çevirme işlemini yaptıran kası uyaran sinirin hasarlanması sonucunda meydana gelmektedir.   
• Interdigital Nöroma: İnterdigital nöroma ya da ilk olarak TG Morton tarafından tanı aldığı için Morton nöroma adıyla da bilinen sağlık problemi, genellikle ayak 3 ve 4. parmaklarını tutan parmakların arasındaki siniri saran dokunun kalınlaşmasıyla karakterize bir durumdur. Yapılan çalışmalar sonucunda kadınlarda erkeklere nazaran 8-10 kat daha sık görüldüğü tespit edilmiştir. 
• Polidaktili, Sindaktili, Makrodaktili: Polidaktili, fazla parmaklılık; sindaktili, yapışık parmaklılık; makrodaktili ise parmakların normal boyutundan büyük olması durumlarına verilen isimlerdir. 

Ayak Şekil Bozuklukları Belirtileri Nelerdir?

Ayak şekil bozuklukları isimlerinden de anlaşılacağı üzere ayakta görsel olarak da anlaşılabilen şekil bozuklukları meydana getirirler. Kozmetik olarak hastayı rahatsız edebilecekleri gibi hastanın deformiteli bölgelerinde ağrı da meydana getirebilirler. Şekil bozukluğu tedavi edilmedikçe zamanla ayakkabıda da deformitelerin meydana geldiği hastalar tarafından tarif edilir.  

Halluks valgus, hastalarda tedavi edilmedikçe bir süre sonra ayak baş parmağının başladığı yerdeki eklemde bunyon adı verilen ağrılı bir çıkıntı oluşmasına neden olabilmektedir. Bunyonda zaman zaman kızarıklık da meydana gelebileceği kaydedilmiştir.   

Pes planus ya da halk arasında bilinen adıyla düz tabanlık, hastalar tarafından ayak tabanındaki çukurluğun kaybolması olarak tarif edilir. Özellikle yere basıldığında ayak tabanı düzleşir ve ne yazık ki yürümekle de ağrının arttığı tariflenir. 

Pes cavus ya da halk arasında bilinen adıyla çukur tabanlık, hastalar tarafından ayak tabanındaki kavisin fazlaca arttığı şeklinde tarif edilir. Yürürken ayaklarda ağrı meydana gelmesi hastalar tarafından belirtilen yakınmalardandır. Ayak tabanındaki kavis arttığı için hastalar dengede durmada zorlanabilir ve bu nedenle ayak bileği burkulması yaşayabilirler.  

Çekiç parmak deformitesine sahip bireylerin ayak parmaklarında tutulan parmaklarda çekiç benzeri görünüm, pençe parmak deformitesine sahip olanlarda da tutulan parmaklarda pençe benzeri görünüm meydana gelmektedir. Yine tutulan bölgede ağrı sık karşılaşılan semptomdur. 

Düşük ayak deformitesine sahip bireyler ayaklarını yukarı doğru kaldıramaz ve dış yana doğru döndüremezler.   

Interdigital nöromalı hastaların, deformitenin tuttuğu parmaklarında özellikle hareket etmekle ve ayakkabı giyince artan ağrıları olur. Yapılan araştırmalarda hastalar ayakkabıyı çıkarınca rahatladıklarını bildirmişlerdir.      

Polidaktilisi olan hastaların beşten çok ayak parmağı olur. Sindaktilisi olan hastaların en az iki ayak parmağı arasında yapışıklık mevcuttur. Ayak parmaklarında makrodakti deformitesi olan hastaların ayak parmakları olması gerekenden daha büyüktür.  

Ayak Şekil Bozukluklarının Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Yapılan çalışmalarda ailesinde ayak şekil bozukluğu olan bireylerde, ayak şekil bozukluklarının diğer bireylere oranla daha sık görüldüğü tespit edilmiştir. Yani genetik faktörler ayak şekil bozukluklarının meydana gelmesi için oldukça önemli bir faktördür.  

Yapılan çalışmalar sonucunda yanlış ayakkabı seçiminin, ayaklarda şekil bozukluğu meydana getirebildiği tespit edilmiştir. Özellikle sıkı, yüksek topuklu ayakkabılar ayaklarda şekil bozukluğu meydana gelmesi için oldukça sık rastlanan zemin hazırlayıcı bir faktördür. Bu nedenledir ki halluks valgus, interdigital nöroma gibi deformiteler kadınlarda daha sık görülür.  

Ayak bölgesine özellikle de parmaklara doğru alınan travmalar da ayakta şekil bozukluğu meydana gelmesi için risk faktörleri arasındadır. Peroneal sinir hasarına neden olan travmalar da tutulan ayakta düşük ayak deformitesi meydana getirebilmektedir.     

Ayak Şekil Bozuklukları Teşhisi

Ayaklarında şekil bozukluğu olduğunu düşünen hastalar Ortopedi ve Travmatoloji polikliniğine başvurmalıdır. Buradaki uzman hekim, öncelikle hastanın şikayetlerini sorgular ve hastanın detaylı bir şekilde anamnezini yani hikayesini almaya çalışır.   

Uzman hekim, hastanın anamnezini aldıktan sonra tıbbi muayenesine başlar. Tıbbi muayene inspeksiyon ile yani gözlemle başlar. Hekim, hastanın ayaklarını öncelikle detaylı bir şekilde gözleriyle inceler. Şekil bozukluğu olan yerleri tespit eder. Daha sonra muayenenin palpasyon kısmı başlar. Bu kısımda hekim hastanın ayaklarını ellerini kullanarak muayene eder. Dokunduğu bölgeleri ağrı, ısı farkı, şişlik açısından değerlendirir.  

Uzman hekim muayeneyi tamamladıktan sonra gerekli gördüğü laboratuvar ve görüntüleme tekniklerine başvurur. Uzman hekim hastayı enfeksiyon açısından değerlendirmek ve bu nedenle de tam kan sayımı, ESR, CRP ve sedimentasyon değerlerini görebilmek adına kan testi isteyebilir.   

Uzman hekim, hastanın ayak şekil bozukluğunun tanısını koymak için Direkt Grafi yani halk arasında bilinen adıyla Röntgen tekniğine başvurabilir. Bu görüntüleme tekniğiyle beraber de hastanın tanısı %100’e yakın konmuş olur.    

Ayak Şekil Bozuklukları Tedavisi

Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı hekim tarafından tanısı konan ayak şekil bozukluklarının tedavisinde ilk aşama genellikle hastanın giydiği ayakkabıların modifiye edilmesidir. Hastalar özellikle yumuşak derili, geniş tabanlı ve düşük topuklu ayakkabılar tercih etmelidirler.  

Yapılan çalışmalarda halluks valgus tespit edilen hastaların ayakkabılarının modifiye edilmesi ile birlikte deformitenin ilerlemesinin yüksek ölçüde engellendiği kaydedilmiştir. Bunyon yastıkçıkları, gece atelleri, parmak arası makaralar gibi ortezler deformiteyi düzeltmemelerine karşın meydana gelen ağrıyı azaltmak için kullanılabilirler. Ağrının geçmemesi ya da deformitenin ilerlemesi halinde ise tek tedavi seçeneği cerrahi operasyondur.  

Pes planus ya da halk arasında bilinen adıyla düz tabanlığın ve pes cavus diğer ismiyle çukur taban tedavisinde ilk aşamada ayakkabı tabanlıkları kullanılabilir. Ancak ilerleyen zamanlarda deformitenin ilerlemesi nedeniyle tedavi seçeneği cerrahi operasyondur. Pes cavus tedavisinde uzman hekim, ayak bileğini sabit tutmak amacıyla hastasına bileklik de önerebilir.   

Düşük ayak deformiteli hastalarda tedavi sürecinde ilk aşamada ateller kullanılabilir. Düşük ayak deformitesi hastalığında peroneal sinir hasarı olduğu için bu sinirin çalıştırdığı kaslar zamanla zayıflar. Fiziksel terapiler ile bu kaslar çalıştırılarak güçlendirilebilir. Düşük ayak deformitesinin tedavi seçeneklerinden biri de cerrahi operasyondur.  

Pençe parmak ve çekiç parmak deformitelerinin tedavisinde ilk aşama ayakkabı modifikasyonudur. Pençe parmak deformiteli hastaların elleriyle ayak parmaklarını normal pozisyonlarına doğru gererek veya ayak parmaklarını kullanarak yere koyulan bilyeleri toplayarak fiziksel terapi yapmaları tedavi seçeneklerinden biridir. 

Çekiç parmak deformiteli hastalar parmak arası ateller kullanabilirler, bunun yanı sıra ayak parmaklarını parmak köklerinden tutup ileri doğru germe hareketleriyle fiziksel terapi yöntemlerine başvurabilirler.  

Interdigital nöroma ya da diğer ismiyle Morton nöromasının tedavisinde ilk aşama ayakkabı modifikasyonudur. Ayakkabı içine konan ortezler, parmak kemiklerini birbirinden ayırıp yukarıya kaldırarak sinir üzerindeki baskıyı azaltır ve böylece siniri saran dokudaki şişlik ve irritasyon azalır. Sinir üzerindeki inflamasyonu yani yangıyı azaltmak için deformiteli alana kortikosteroid enjeksiyonu yapılabilir. Polidaktili, sindaktili ve makrodaktili deformitelerinin tedavisinde cerrahi operasyonun yeri vardır.   

Ayak Şekil Bozuklukları Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Ayaklarında şekil bozukluğu olduğunu düşünen hastaların en kısa zamanda Ortopedi ve Travmatoloji bölümünde uzmanlaşmış hekim tarafından muayene edilmesi ve doğru tedavi yöntemiyle tedavi edilmesi gereklidir. Çünkü ayakta şekil bozukluğuna neden olan deformiteler zamanında ve doğru yöntemlerle tedavi edilmesi halinde gerilerken, tedavi edilmezlerse kalıcı hale gelebilirler.  

Ayaklarda şekil bozukluğuna neden olan hemen hemen tüm deformiteler hastalarda ağrıya sebep olurlar. Pes cavus ya da halk arasında bilinen adıyla çukur tabanlık, hastalarda dengede durmada da problem yaşatır ve bu nedenle hastalar çoğu zaman ayak bileği burkulması da yaşarlar.  

Pes planus ya da bilinen adıyla düz tabanlığa sahip erkek hastalar, deformitenin neden olduğu hareket kısıtlılığı sebebiyle, belli derecelerde deformiteye sahip iseler askerlikten muaf tutulabilmektedirler.  

Ayak şekil bozukluğu olan hastaların çoğu zaman ayakkabılarında da zamanla deformiteler oluşur ve bu durumun da ne yazık ki maddi bir götürüsü bulunmaktadır.  

Çocuklukta Ayak Şekil Bozuklukları

PEV ya da pes ekino varus, etkilenen ayak bileğinin aşağı doğru, topuk ve ön ayağın içe doğru yönelmesi ile karakterize konjenital yani doğumsal bir hastalıktır. Bazı bebekler doğuştan PEV yani pes ekino varus, halk arasında da bilinen adıyla doğuştan çarpık ayak deformiteli doğabilmektedirler. PEV, ayaklarda karşılaşılan en sık doğumsal hastalıklardandır.   

PEV deformitesinin erken dönemde tedavisi Ponseti prensibi adı verilen teknikle yapılır. Ponseti yöntemine en kısa sürede başlamak gerekir. 

Ponseti tekniğinde talus kemiği ya da halk arasında da bilinen adıyla aşık kemiği menteşe olarak kabul edilip, öncelikle 1 ila 3 dakika kadar ayak deformitenin tersi yönünde manipüle edilir. Daha sonra ayak alçıya alınır ve bu işlem 4 ila 7 günde bir tekrarlanır. Yaklaşık 4 ila 7 kez alçı değişimi yapılacak şekilde bu işlem tekrarlanır.   

Alçılama tekniği bittikten sonra ise ciltten küçük bir kesi atılarak tenotomi operasyonu uygulanır. Operasyonu takiben deformiteli ayak, uzun bacak alçısına alınır ve yaklaşık 3 hafta boyunca bu alçıda kalması sağlanır.

3. haftanın sonunda ise alçı çıkarılır ve bebeğe Denis Browne ortezi olarak bilinen özel üretilmiş bir çeşit ayakkabılı ortez giydirilir. Denis Browne ortezi 2 ay boyunca bütün gün, daha sonra da yavaş yavaş azaltılarak kullanılır.     

PEV deformitesinin Ponseti tekniğiyle tedavisinin mümkün olmadığı yerde hastaya cerrahi tedavi uygulanır.        

Ayak Şekil Bozukluklarında Hangi Doktora Gidilir?

Ayaklarında şekil bozukluğu olduğunu düşünen hastaların Ortopedi ve Travmatoloji bölümüne başvurmaları gerekmektedir. Ayak şekil bozuklukları erken tanı ve tedaviyle çoğunlukla düzeltilebilen deformitelerdir. Ancak tedavide geç kalındığı zaman deformitelerin kalıcı hale gelebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle ayaklarında şekil bozukluğu olduğunu düşünen hastaların zaman kaybetmeden uzman hekime başvurmaları hastalığın seyri açısından büyük bir önem arz etmektedir.