Fıstık Alerjisi

Fıstık alerjisi yaygın görülen alerji tipi olup, bağışıklık sisteminin fıstığın içinde bulunan proteinlere karşı abartılı veya beklenmeyen yanıtı nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Bu proteinler ile temas halinde olunduğunda bağışıklık sistemi harekete geçer ve hastalarda alerjik belirtilerin oluşmasında sorumlu tutulan ve salgı artırıcı histamin proteinin salgılanmasın artırır. 

Fıstık, ciddi alerjik reaksiyonlarının yaygın bir nedenidir. Küçük bir miktar fıstık bile ciddi bir alerjik reaksiyonu tetikleyebilir. Sadece fıstık ile temas etmek bile baz insanlarda alerjik belirtilerin gelişmesinde yeterlidir.  

Fıstık alerjisi, hem çocuklarda hem de yetişkinlerde yaygın gıda alerjilerinden biridir. Çocuklarda yetişkinlere göre fıstık alerjisi daha fazla görülür. Fıstık alerjisi, erken çocukluk döneminde gelişir, ancak bazen daha sonraki dönemlerde de ortaya çıkabilir. İnek sütü veya yumurta alerjisi gibi yaygın alerjiler çocukluk dönemi içinde kaybolurken fıstık alerjisi kalıcı olma eğilimindedir. Fıstık alerjisi, insanların yüzde 80’ninde yaşam boyu devam etmesi nedeniyle bu kişilerin ileride ciddi bir alerjik reaksiyon geçirme riski çok yüksektir. 

Fıstık Alerjisi Belirtileri

Belirtiler veya şikayetler genellikle fıstık yedikten ya da temas ettikten birkaç dakika sonra ortaya çıksada bazı vakalarda birkaç saat sonra da ortaya çıkabilir. Fıstığa bağlı gelişen çoğu alerjik reaksiyonlar hafif olarak belirtilerini gösteririken bazen orta veya şiddetli reaksiyonlarda oluşabilir. Anafilaksi (alerjik şok) ise diğer alerjilerde olduğu gibi fıstık alerjisinde de hayatı tehdit edebilecek en şiddetli alerjik reaksiyon şekildir.

Hafif ila orta şiddetli belirtiler şunları içerir:

• Ağız içinde, dilde ve boğazda kaşıntı 
• Dudaklarda, göz çevresinde ve yüzde şişlik
• Ciltte kırmızı, kabarık ve kaşıntılı döküntü şeklinde gelişen kurdeşen (ürtiker)
• Mide bulantısı, kusma, karın ağrısı ve ishal 
• Burun akıntısı, gözlerde sulanma ve hapşırma

Fıstık alerjisi hayatı tehdit eden reaksiyonlara da neden olabilir. Bu reaksiyonlardan önce cilt, sindirim sistemi (gastrointestinal) ve üst solunum yoluna ait belirtiler olabilir ya da bu ciddi reaksiyonlar aniden başlayabilir. Ciddi reaksiyonlar ne kadar fıstık tüketildiğinin yanında, altta yatan astım veya enfeksiyon hastalıklarınada bağlı olarak gelişebilir. 

Hayatı tehdit eden reaksiyonun (anafilaksi) şiddetli belirtiler ise şunlardır: 

• Dilde ve boğazda ciddi şişlik
• Nefes almada veya konuşmada zorluk
• Ses tonunda değişimler (boğuk veya kısık ses)
• Hırıltılı solunum (ıslık sesi) ve sürekli öksürük
• Nefes almada güçlük ve gürültülü solunum sesleri
• Baş dönmesi, dolaşımda bozuklukları ve bilinç kaybı (kan basıncının düşmesi sonucunda)
• Bebeklerde solgun bir cilt, zayıf kas tonusu (kasların harekete gösterdiği direnç) ve aniden uyuklama 

Fıstık Alerjisi Nedenleri

Fıstık alerjisi, bağışıklık sisteminin fıstık proteinlerini yanlışlıkla zararlı bir madde olarak tanımlaması ile ortaya çıkar. Fıstık ile doğrudan ya da dolaylı bir şekilde temas kurulduktan sonra bağışıklık sisteminin alerjik belirtilere yol açan histamini kan dolaşımına salması neden olur. Buda kişilerde alerji belirtilerinin hızlı bir şekilde ortaya çıkmasına neden olur. 

Fıstık alerjisine neden olan temas şekilleri şu şekildedir:

Direk temas: Fıstık alerjisinin en yaygın nedeni fıstık ya da fıstık içeren gıdaları tüketmektedir. Bazen fıstık bazlı ürünler ile doğrudan cilt teması alerjik reaksiyonu tetikleyebilir. 

Çapraz reaksiyon: Özellikle fıstık üretimi ya da fıstığın ara ürün olduğu üretim yerlerinde çalışan kişilerin fıstık ile yanlışlıkla temas kurması ile fıstık alerjisi gelişir. 

Solunum yolu ile: Fıstığın toz halinden ya da fıstık içeren sprey kremaların havaya dağılan fıstık proteinlerinin solunması ile gelişen alerji şekildir. 

Fıstık alerjisi için risk faktörleri şunlardır:

Yaş: Fıstık alerjisi en çok çocuklarda, özellikle küçük çocuklarda ve bebeklerde sık görülür. Kişiler büyüdükçe sindirim sistemi olgunlaşır ve bağışıklık sisteminin alerjiyi tetikleyen gıdalara karşı yanıtı hafifler.

Geçmişteki fıstık alerjisi: Çocukluk döneminde gelişen fıstık alerjisi kendiliğinden geçse de yetişkinlik dönemi içinde tekrar gelişme riski vardır.

Varolan diğer alerjiler: Başka bir alerjisi olan kişilerde gıda alerjisi gelişme riski yüksektir. Özellikle saman nezlesi (alerjik rinit) olan kişiler fıstık veya diğer gıda alerjileri gelişmektedir.

Aile öyküsü: Aile üyelerinde alerjisi olan kişiler var ise diğer üyelerde de alerji gelişebilir.

Atopik dermatit (egzama): Egzama gibi cilt rahatsızlığı olan bazı kişilerde fıstık alerjisi gelişme riski artar. 

Fıstık Alerjisi Teşhisi

Fıstık alerjisinin teşhisi alerji ve immünoloji uzmanı doktorun hastanın tıbbi öyküsünü alması ile başlayacaktır. Doktor, hastanın aile üyelerindeki gıda alerjilerini, özellikle fıstık alerjisi olan kardeşi hakkında ayrıntılı bilgi alır. Fıstık tüketimi sonrasında belirtilerin ne zaman başladığı ve ne kadar uzun sürdüğünün doktor tarafından bilinmesi önemlidir.  

Doktor, yenilen yemeklerin hazırlanış şekli veya hangi yiyeceklerin yendiği hakkında ayrıntılı sorular soracaktır. Bunların haricinde yapılacak fizik muayene, gözden kaçabilecek ayrıntıları değerlendirilerek teşhis koymada yardımcı olmaktadır.

Alerji oluşturan gıda maddesinin tespit edilmesi için yapılacak testler şunlardır:

Çizme testi (prick testi): Fıstığa ait proteinleri içeren madde lanset (ince bir iğne) aracılıyla çizilen ön kol derisi üzerine damlatılır. Çizme testi ( prick testi ) sonrası 20 dakika beklenir ve test yapılan deri üstünde kabarıklık ya da kızarıklık oluşması halinde fıstık alerjisi pozitif kabul edilir. 

Spesifik IgE Antikor Testi: Bu testte kandaki fıstığa karşı oluşmuş immünoglobülin E (IgE) antikorlarının düzeyi ölçülür. Fıstık ya da diğer alerjik hastalıklarda immünoglobülin E (IgE) seviyesi yüksek çıkmaktadır. Deri çizme testi (prick testi) ile birlikte ele alındığından genelde tek başına teşhis koydurucu değildir. 

Besin provokasyon testi: Genelde gıda alerji testleri içinde altın standart bir testtir. Bu test ile hastanın duyarlandığı gıda maddesi belirlenir ve hastaya buna uygun diyet uygulanır. Hastaya şüphelenilen gıda maddesi artan dozlarda verildikten sonra hastada alerjik belirtiler ortaya çıkarsa test pozitif kabul edilir. Bu testin getirdiği riskler nedeniyle uzman kişilerce ve uygun ortamlarda uygulanması gereklidir. 

Fıstık Alerjisi Tedavisi

Fıstık alerjisi için kalıcı bir tedavi yoktur. Sadece fıstık veya fıstık içeren gıda ürünlerinden kaçınmak veya diyetten uzaklaştırmak kesin tedavi olarak uygulanmaktadır. Özellikle fıstık alerjisi olan çocukların ebeveynleri paketlenmiş veya hazır ürünlerin içindekiler kısmını kontrol ettikten sonra çocuklarına vermelidir.

Fıstık ile istenmeden temas öyküsü geliştiğinde gelişecek alerjik reaksiyonları hafifletecek tedaviler alerji hastalarına verilmektedir. Alerji kaynaklı cilt belirtilerin rahatlatacak losyon, krem veya oral yolla alınacak ilaçlar doktorlar tarafından hastalara reçete edilmektedir. Bazı hastalarda gelişen sindirim sistemi belirtileri içinde ilaç tedavisi hastalara verilmektedir. 

Fıstık tüketimi sonrasında gelişen anafilaksi (alerjik şok) acil müdahale edilmesi gereken ciddi bir alerjik reaksiyondur. Epinefrin (adrenalin) anafilaksinin acil tedavisinde kullanılan en yaygın ilaçtır. Fıstık alerjisi hastaları yanlarında herhangi birine ihtiyaç duymadan uygulayacağı adrenalin otoenjektörü bulundurmaktadırlar. Özellikle hastalar nefes darlığı, boğazda tıkanıklık hissi veya bayılacakmış gibi olduklarında epinefrin otoenjektörünü bacaklarının uyluk kası üstüne hızlıca vururlar ve 10 saniye beklendikten sonra geri çekerler. Eğer kısa bir sürede belirtiler azalmaz ise tekrar bir doz daha yapılabilmektedir. İki doz sonrası halen belirtiler azalmadı ise hasta ya da hasta yakınında bulunan kişiler tarafından 112 acil servisi aranmalıdır.

Fıstık Alerjisi Tedavi Edilmezse 

Fıstık tüketimini ya da maruziyetini azaltamayan veya oluşabilecek fıstık alerjisi reaksiyonları için tedavi almayan kişilerde ciddi komplikasyonlar gelişmektedir. 

Özellikle gelişebilecek anafilaksi (alerjik şok) hayatı tehdit edebilen bir komplikasyondur. Ayrıca, fıstık alerjisi egzama (atopik dermatit) gibi cilt rahatsızlıklarına neden olmaktadır. Bazı astım hastalarının fıstık alerjisi ile astım atak sayılarında artış görülmektedir. Çok nadir olarak, hastalar anafilaksi ile kalp spazmı yaşayarak kalp krizi geçirme riski ile karşı karşıya kalabilirler.

Fıstık Alerjisine Ne İyi Gelir?

• Tüketilen her ambalajlı ya da hazır gıdaların içeriği hakkında bilgi sağlanmalıdır (içindekiler kısmının dikkatli okunması)
• Fıstık alerjisi olan çocukların öğretmenleri, bakıcı ve yakın akrabaları fıstık alerjisi hakkında bilgilendirilmelidir.
• Çocuklar arasındaki yiyecek paylaşımının ciddi bir risk olduğu bilinmeli ve fıstık alerjisi olan çocukların bu paylaşımlardan uzak tutulması sağlanmalıdır.
• Çocuklar veya yetişkinlerin epinefrin otoenjektörünü her an yanlarında bulundurması gereklidir. Çocuklara otoenjektörün kullanımı hakkında bilgilendirilme dikkati bir şekilde verilmelidir.
• Çocuklar ve yetişkinler alerjileri ve alerjilerinin tedavisi hakkında bilgilendirici bir künye veya bileklik taşıması gereklidir. Bu tarz bilgilendirici uyarılar alerjisi olan kişilerin cevap veremediği durumlarda çevresindeki insanları bilgilendirecektir.

Fıstık Alerjisine Ne İyi Gelmez?

• Çocuklar ve yetişkinlerin tükettikleri ürünler hakkında yeterli bilgi sahibi olmaması
• Doktorun verdiği ilaçları alerji hastalarının yanlarında taşımaması
• Çapraz reaksiyonların müsait olduğu yerlerden yemek siparişi veren fıstık alerji hastalarının alerjileri hakkında işletmede çalışan kişileri uyarmaması
• Acil durumlarda yapılması gereken müdahale veya yardım konusu hakkında alerji hastalarının plan yapmaması
• Acil durumlarda kullanılması gereken epinefrin otoenjektörünün nasıl ve ne kadar kullanılacağı hakkında bilgi sahibi olmamak
• Doktor veya diyetisyenin verdiği fıstık alerjisine uygun diyete uymamak
• Bebeklerde erken dönemde ek gıdalara başlamak 

Fıstık Alerjisi İlaçları

Antihistaminikler: Fıstık tüketimi veya teması ile gelişen boğazlarda şişlik ve kaşıntı, burun akıntısı gibi belirtilerin yanında ürtiker (kurdeşen) ve kontakt dermatite bağlı ciltte meydana gelen şikayetler için hastalara antihistaminikler reçete edilebilirler. Genelde alındıktan 30 dakika sonra belirtileri hafifletirler.

Difenhidramin ve Simetidin hastalara verilen genel antihistaminik ilaçlardır. 

Kortikosteroidler: Daha güçlü antiinflamatuar (iltihap önleyici) özelliği ile daha şiddetli belirtileri olan hastalara verilmektedir. Alerjik belirtileri hafifletmesinin yanında yan etkileri nedeniyle yüksek doz kısa dönem ya da düşük dozlarda uzun süreli tedavi şekilleri ile hastalara verilirler. Hastalara kortikosteroid olarak kortizon, prednizon ve deksametazon verilmektedir.

Epinefrin: Anafilaksi ile gelişen anjioödem (solunum yollarında şişmeye bağlı tıkanıklık), nefes darlığı ve kalp çarpıntısı belirtilerinin düzelmesi için hastalara verilmektedir. Epinefrin, uyluk kası içersinden hastalara verilerek kısa sürede etkilerini göstermektedir. 

Gebelikte Fıstık Alerjisi

Hamilelik döneminde fıstık alerjisi ilk kez ortaya çıkabilir ya da geçmişte olan alerjiler hamilelik döneminde tekrar meydana gelebilir. Bu dönemde fıstık alerjisi olan hamile kadınların uzman hekim tarafından muayene edilmesi gereklidir. Uzman hekim kontrolünde reçete edilen ilaçlar bu dönemde kullanılabilir. Ayrıca uzman doktor tarafından verilecek doğru bir beslenme şekilleri ile hem anne sağlığı hem de bebek sağlığı korunmuş olur. Hamile kadınların kullandığı kozmetik ürünlerinde de fıstık yağı ara madde olarak kullanıldığından bu tür ürünleri kullanırken ürünün içindekiler kısmını dikkatli okuması gereklidir. 

Hamileyken fıstık ya da fıstık içeren gıdalar tüketmenin bebeklerde fıstık alerjisi geliştirip geliştirmediği konusunda bilimsel bir kanıt henüz yoktur. Hatta bazı araştırmalar fıstık tüketen hamile kadınların bebeklerinde fıstık alerjisi gelişme riskinde azalma olduğu yönünde sonuçlar vermiştir. 

Bebeklerde Fıstık Alerjisi

Yapılan güncel çalışmalarda risk altındaki bebeklerin 4 ile 6 aylıkken fıstık ile tanıştırılması gıda alerjisi gelişme riskini %80’e kadar azaltabileceğine dair sağlam kanıtlar sunmaktadır. Fıstık alerjisi geçirme riski olan bebeklerde, egzama ve yumurta alerjisi ayrı ayrı ya da ikisi aynı anda bebeklerde görülebilir. Bebekleri fıstık veya fıstık içeren ürünler ile beslemeden önce bebeklerin doktorları ile görüşmek gereklidir. Diğer gıda alerjileri (süt veya yumurta) erken dönemde ortadan kaybolurken fıstık alerjileri ileri çocukluk döneminde ve yetişkinlikte de sürmektedir.

Çocuklarda Fıstık Alerjisi

Özellikle 5 yaşından sonra her 5 çocuktan 4’ünde fıstık alerjisi ileriki dönemlere kadar sürecektir. Çocuklarda genelde fıstığa bağlı alerjik reaksiyonlar hafif şiddetli olarak görülmektedir. Anafilaksi (alerjik şok) yani şiddetli alerjik reaksiyon geçiren çocukların zamanla alerjiden kurtulma şansları, daha hafif şiddetli alerjik reaksiyon geçiren çocuklardan daha azdır. Bazı durumlarda doktorlar, fıstık alerjisi yaşayan çocukları yıllık olarak yapılan alerji testleri ile izleyerek fıstık alerjisinin devam edip etmediğini sorgular.

Fıstık alerjisi olan çocukların ebeveynlerin mümkün olduğunca çocukların tükettiği her hazır ya da ambalajlı gıdayı kontrol etmesi ve dikkatli okuması gereklidir. Özellikle pasta, bisküvi, kraker, lokum, çikolatalar ve dondurma gibi çocukların en çok tüketmeyi sevdiği yiyeceklerde fıstık ürünü bulunabileceğinden bu gıdaların etiketleri çok dikkatli okunmalıdır. 

Çocuklar, fıstık alerjisini atlattıktan sonra fıstık alerjisi çok ender durumlarda yeniden ortaya çıkmaktadır. Bunu önlemek için alerjiden kurtulan çocukların belli oranlarda fıstık tüketmesi gereklidir.

Fıstık Alerjisi için Hangi Doktora Gidilmeli?

Fıstığa karşı alerjisi olduğunu düşünen kişiler (yetişkinler), alerji ve immünoloji bölümünden alerji ve immünoloji uzmanı doktor tarafından muayene olması gereklidir. Çocuklarda gelişen alerjiler için çocuk immünoloji ve alerji hastalıkları uzmanı bir doktordan yardım alabilirsiniz. 

Eğer fıstığa karşı aşağıdaki belirtilerden herhangi biri geliştiğinde en yakın sağlık kurumuna başvurunuz ya da 112’i arayarak destek almalısınız:

• Boğazların şişmesi ile nefes almada zorluk (havayollarında daralma) 
• Baş dönmesi veya baygınlık geçirme
• Tansiyonda tehlikeli düşmeler (şok)
• Kalbin atım sayısında ciddi artışlar
• Gözlerde kararma veya bilinç kaybı