Pankreas Ağrısı

Pankreas Ağrısı Nedir?

Pankreas ağrısı, üst karın bölgesinde kemer şeklinde hissedilen sırta doğru vuran bir ağrı türüdür. Pankreas karın boşluğunda ve bel bölgesinde yer alan salgı bezi görevi gören bir organdır. Vücutta şekeri düzenlemek için hormonlar ve sindirime yardımcı enzimler salgılamaktadır. Yunanca tüm, bütün anlamına gelen ‘pan’ kelimesi ve et anlamına gelen ‘kreas’ kelimelerinden oluşur. Ortalama olarak 15-25 cm uzunlukta ve erkeklerde 70 gram, kadınlarda 55 gram ağırlığındadır. Anatomik olarak midenin arkasında duodenum (ince bağırsağın ilk bölümü) ve dalak arasında bulunmaktadır. En sağ tarafı şişkindir ve baş kısmı olarak adlandırılır. Dar olan orta kısmı gövde, gövde ile başın birleştiği kısma boyun, en son uzanan ince kısmına kuyruk bölümü denilmektedir. Wirsung ve santorini olarak adlandırılan özel kanallar aracılığıyla pankreas salgılarını sindirim sistemine boşaltmaktadır. 

Pankreas Ağrısı Nelerdir?

Pankreasın anatomik olarak bulunduğu noktadan dolayı pankreasta oluşan anormal durumların ağrısı özellikle mide çevresinde ve bel bölgesinde kemer şeklinde hissedilir. Yansıyan ağrı olarak da sırt bölgesine de ağrı vurmaktadır. Pankreas ağrısı sadece pankreasın üzerinde oluşmamaktadır. Pankreasta en sık görülen hastalıklar akut pankreatit, kronik pankreatit ve pankreas kanseridir.

Pankreatit pankreasın iltihaplanması anlamına gelmektedir. Genelde 30-40 yaş aralığı erkek cinsiyette sık görülmektedir. 

Akut pankreatit pankreas bezinin ani bir şekilde iltihaplanmasıdır. 

• Üst karın bölgesinde ve sırta yayılan karın ağrısı vardır. Ağrı genelde dayanılması zor şiddetli bir ağrıdır. 
• Karın ağrısı alkol alımı veya yemek yedikten bir süre sonra kötüleşebilir. 
• Karın bölgesine dokunulduğunda yaygın hassasiyet hissedilebilir.
• Mide bulantısı ve kusma eşlik etmektedir.
• İltihaplanma nedeniyle ateş yüksekliği görülebilir.
• Kalp atışı hızında artış olabilir.

Kronik pankreatit, uzun yıllar içinde oluşan pankreas iltihabıdır.

• Üst karın bölgesinde kemer şeklinde ağrı oluşur.
• Şişkinlik, sürekli tokluk hissi, gaz şikayetleri bulunmaktadır. Hazımsızlık hissi vardır.
• Kötü kokulu ve steatore (yağlı dışkılama) olmaktadır. Uzun süren ishaller sonucu kilo kaybı eşlik eder.
• Hormon üretim merkezi de hasarlandığı için insülin üretimi bozulur ve yıllar içinde diyabetes mellitus (şeker hastalığı) oluşabilir.

Pankreas kanseri ilk başladığı zamanlarda direkt olarak ağrı ile kendini göstermez. Hastalık ilerledikçe şiddetli karın ve sırt ağrısı, karında şişlik ve hazımsızlık hissi, sarılık (deri ve mukozalarda sararma), kilo kaybı, koyu renkli idrar, yorgunluk ve halsizlik gibi bulgular olabilir. Özellikle tümörler tedavi edilmez ve büyürse karın bölgesinde bulunan sinirlere baskı yaparak çok şiddetli ağrılara neden olabilir. 

Pankreas Ağrısı Nedenleri Nelerdir?

Pankreas ağrısına neden olabilecek hastalıklar akut pankreatit, kronik pankreatit veya pankreas kanserlerinin ileri dönemleridir.

Akut pankreatitin genelde en yaygın nedeni safra kesesinde bulunan taşlardır.

Pankreatite yol açabilecek diğer durumlar:

• Kronik (uzun süreli) alkol tüketimi sonucu pankreas üzerinde oluşan toksik etki 
• Künt veya penetran olmak üzere karın travmaları 
• Karın bölgesi cerrahileri
• Endoskopi ile ağızdan girilip safra kesesi taşlarını tedavi amacıyla kullanılan endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP) yöntemi
• Kanda trigliserit seviyelerinin yükselmesi (hipertrigliseridemi)
• Aşırı aktif olan  paratiroid bezinin (hiperparatiroidizm) neden olabildiği kanda yüksek kalsiyum seviyeleri (hiperkalsemi)
• Aşırı kilo veya obezite
• Bazı ilaçlar: eritromisin, ergotamin, difenoksilat, tetrasiklin, L asparaginaz, metranidazol, simetidin, tetrasiklin, azathiopurin, alfa metil dopa, pentamidin, valproik asit, tiyazid, östrojen
• Bütün sistemlerdeki mukus ve ter bezlerini etkileyen kistik fibrozis hastalığı
• Enfeksiyonlar : koksaki B virüsü, hepatit A,B,C virüsleri, kabakulak, epstein barr virüsü, sitomegalovirüs, tüberküloz, leptospirozis, askaris 
• Pankreas kanseri
• Otoimmün hastalıklar
• Pankreatik sekretuar tripsin inhibitör yetersizliği ile ortaya çıkan ailesel pankreatit
• Katyonik tripsinojen geni mutasyonu sonucu oluşan herediter pankreatit
• İskemi sonucu kan akımının azalmasıyla işlevlerde bozulma
• İdyopatik yani tam olarak nedeni aydınlatılamamış olabilir.

Pankreas kanseri riskini artırabilecek nedenler:

• Sigara kullanmak
• Diyabete mellitus (şeker hastalığı)
• Kronik pankreatit (pankreasın uzun yıllar devam eden iltihabı)
• Ailede pankreas kanseri varlığı olması
• Genetik olarak  BRCA2 adlı gende mutasyona sahip olmak
• Kötü beslenme ve obezite
• İleri yaş (genelde 65 yaş üzeri) 

Pankreas Ağrısı Teşhisi

Pankreas ağrısı genelde bel bölgesinde kemer şeklinde sırta vuran şiddetli bir ağrı olarak hastalar tarafından tarif edilmektedir. Bu nedenle hekim tarafından bu ağrı tarifi ile pankreas ağrısından şüphelenilir.

Kan tahlili: Pankreas enzimlerinin (amilaz, lipaz)  yüksekliğinin belirlenmesi için kan tahlili yapılabilir. Ayrıca bazı tümör (kanser) belirteçlerine de kanda bakılması teşhise yardımcı olur.

Dışkı tahlili: Sindirim sisteminde eksik kalan enzimler sonucu sindirilemeyen yağ seviyelerini  ve enzimlerin seviyesini ölçmek için tahlillere bakılır.

Ultrasonografi (USG): Safra kesesinde oluşan taşları ve pankreas iltihabının sebebini bulmak için kullanılan karın bölgesine bakılan görüntüleme yöntemidir.

Bilgisayarlı tomografi (BT): Safra kesesi taşları ve pankreas iltihabının derecesini araştırmak için kullanılan görüntüleme yöntemidir.

Manyetik rezonans görüntüleme (MRI): Safra kesesi, pankreas ve kanallarında oluşan anormallikleri araştırmak için başvurulan yöntemdir.

Biyopsi (doku örneği alınması): Biyopsi, dokunun mikroskop altında incelenip ne tür bir farklılaşma oluştuğunun tespiti için alınır. Endoskopi yardımıyla ağızdan girilerek pankreas bölgesine gidilir ve oradan doku örnekleri toplanır.

Endoskopik Retrograd Kolanjiyo Pankreatografi (ERCP): ERCP yöntemi ile safra   ve pankreas yollarının görüntüsü elde edilir. Ayrıca bu yöntem ile çeşitli tedaviler de yapılmaktadır.

Pankreas Ağrısı Tedavisi

Pankreas ağrısının altındaki sebep hekimler tarafından teşhis edildikten sonra nedene yönelik tedavi başlar.

Pankreatit vakalarında pankreasın kendini yeniden eski haline getirebilmesi için bir süre yeme ve içme kesilir. Hasta doktor kontrolü altında bir süre beslenme tüpü ile beslenebilir. Pankreatit bulguları kontrol altına alındıkça su ve hafif yiyecek tüketimleri başlar. Zamanla eski diyete geri dönülebilir ancak beslenme tarzı az yağlı öğünler olacak şekilde planlanmalıdır.

Pankreasta oluşan ağrıyı kesmek için ağrı kesici ilaç tedavileri uygulanabilir. Kronik pankreatitlerde kalıcı karın ağrısı oluşmuş ise bir ağrı uzmanına başvurulabilir. Ağrı sinyallerini pankreastan beyne gönderen sinirler endoskopik ultrason veya ameliyat yolu ile kesilebilir.

Pankreatit sırasında vücut çok fazla susuz kalmaktadır. Bu nedenle damar yolu ile ‘intravenöz sıvı tedavisi’ uygulanabilir.

Endoskopik retrograd kolanjiyo pankreatografi (ERCP) yöntemi ile pankreatite neden olan bir safra taşı varsa teşhis ve tedavisi gerçekleştirilir. Ucunda kamera bulunan bir tüp ile ağızdan başlayarak safra kanalı ve pankreas dahil sindirim sistemi görüntülenir. ERCP yöntemi özellikle yaşlılarda tekrar pankreatit atağına neden olabildiği için dikkatli olunmalıdır.

Pankreas enzimleri alınan besinleri sindirmeye yetecek kadar görev yapamıyorsa öğünlerden sonra pankreas enzimi takviyesi sağlanabilir.

Pankreas kanseri var ise önce pankreas kanserinin ilerleme durumuna bakılır. Tedavideki ilk amaç kanseri ortadan kaldırmaktır. Ancak tamamen yok edilemiyorsa kanserin ilerlemesini önlemeye yönelik tedaviler yapılır. Buna göre radyoterapi, kemoterapi veya cerrahi işlem gibi yöntemler uygulanır. 

Pankreas Ağrısı Tedavi Edilmezse

Pankreatitlere ve pankreas kanserine bağlı oluşan pankreas ağrısı başta olmak üzere diğer bulgular fark edildiğinde tedavi edilmezse ciddi bazı komplikasyonlar oluşabilir.

• Pseudokist: Akut pankreatit, pankreastaki kist benzeri ceplerde sıvı toplanmasına neden olabilir. Psödokistin patlaması ise iç kanama ve enfeksiyon gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
• Enfeksiyon: Akut pankreatit, pankreası bakteri ve diğer enfeksiyonlara karşı savunmasız hale getirir. Pankreas enfeksiyonları ciddidir ve enfekte olmuş dokuyu çıkarmak için ameliyat gibi ciddi tedaviler gerektirebilir.
• Böbrek yetmezliği: Akut pankreatit böbrek yetmezliği durumuna neden olabilir ve böbrek yetmezliği şiddetli ve kalıcı olur ise diyaliz tedavisi gerekebilir.
• Solunum Problemleri: Akciğer fonksiyonlarını etkiler ve vücutta oksijen seviyeleri düşer.
• Şeker hastalığı: Kronik pankreatit nedeniyle pankreasta insülin üreten hücreler hasar görür ve diyabetes mellitus (şeker) hastalığı ortaya çıkabilir.
• Yetersiz beslenme: Pankreatit sonucu pankreas alınan gıdalardaki besinleri parçalamak ve sindirimi için gereken enzimlerin daha az üretilmesine neden olabilir. Bunun sonucunda alınan besinlerde emilim ve sindirim bozuklukları ortaya çıkar. Kilo kaybı sık görülür.
• Pankreas kanseri: Pankreasta kronik pankreatitin neden olduğu uzun süreli iltihaplanma ve hasar, pankreas kanseri gelişimi için bir risk faktörü oluşturur.
• Bağırsak tıkanıklığı: İnce bağırsağın (duodenum) ilk kısmına doğru büyüyen veya baskı yapan pankreas kanseri, sindirilmiş yiyeceklerin mideden bağırsaklara akışını engelleyebilecek duruma gelebilir. 

Pankreas Ağrısına Ne İyi Gelir?

• Pankreas ağrısına neden olan hastalıkların başlıca sebebi olan alkol ve sigara bırakılmalıdır. 
• Eğer hasta bırakmakta zorlanıyorsa destek grupları ve profesyonel destek olarak terapilere başvurabilir. 
• Fazla kilolar var ise sağlıklı bir diyet ve düzenli egzersiz ile kilo verilmelidir. İdeal kiloya ulaşıldıktan sonra o kilo korunmalıdır. Özellikle diyet içerisinde aşırı yağlı, şekerli veya işlenmiş paketli gıdalardan uzak durulmalıdır. Aksine yağsız etler, mercimek, fasülye, ıspanak, meyve ve sebzeden zengin, kepekli tahıllar bulunan bir diyetle yaşam biçimi oluşturulmalıdır. 
• Bol bol su içilmelidir. 
• Eğer vitamin eksiklikleri oluşmuş ise hastalar vitamin desteği almalıdır.
•  Az az ve sık sık besinler tüketilmelidir. Böylece sindirim sistemi ani bir yük ile karşılaşıp yorulmayacaktır. 
• Hasta diyetini düzenlemekte zorluk çekiyor ise bir diyetisyene başvurmalıdır.
• Ailede pankreas kanseri öyküsü var ise bir hekim tarafından aralıklarla kişiler kontrol edilmelidir. Kanser riskini anlamak için gerekirse genetik testlere bakılabilir.
• Ağrılar için hekim kontrolünde kullanılan ilaçlar dışında devam eden ağrılarla baş edilmesi adına yoga, meditasyon, gevşeme egzersizleri ve akupunktur gibi yöntemlere başvurulabilir. 

Pankreas Ağrısına Ne İyi Gelmez?           

Aşırı alkol tüketimi pankreatit riskini artırmaktadır. Ayrıca yapılan araştırmalara göre sigara kullanan kişilerde kronik pankreatit ve pankreas kanseri riskini yaklaşık 3-4 kat artış göstermektedir.

Obezite pankreatit ataklarına ve kansere yatkınlık oluşturmaktadır. Aşırı yağlı beslenme tarzı pankreas organının harabiyetine neden olabilir. Kırmızı et, sakatat, tam yağlı süt ürünleri, kızartmalı yiyecekler, şeker katkılı içecekler, hazır ürünler, rafine un, işlenmiş gıdalar sindirim sistemine yük olarak ayrıca pankreasa da iyi gelmemektedir. 

Pankreas Ağrısı İlaçları

Tedavi süresinde kullanılan ilaçlar kesinlikle doktor kontrolünde olmalıdır. Doktora başvurulmadan ilaçlar hastanın kendi düşüncesine göre alınmamalı, ilaç kesilmemeli veya ilacın dozu artırılmamalıdır.

Pankreas ağrısına neden olan pankreatit ataklarında tedavide sıvı desteği verilmelidir. Pankreas ağrısının kesilmesi için ağrı kesici ilaçlar kullanılır. Ağrı kesici ilaç olarak sentetik morfin kullanılabilir. Bulantı ve kusmayı engellemek için antiemetik (metoklopramid) kullanılabilir. Mide asitini azaltmak amacıyla proton pompa inhibitörleri tedaviye eklenebilir.

Vücutta eksikliği oluşmuş ise insülin, pankreas enzimler ve multivitamin ilaç tedavileri uygulanır.

Pankreas kanseri varlığında ise uygun görülen kemoterapi ilaç protokolleri uygulanır. 

Pankreas Ağrısı Ameliyatı

Pankreas ağrısına neden olan sebep safra kesesi taşları olabilir. Safra kesesi taşları ERCP yöntemi ile çıkarılamazsa veya safra kesesi taşları daha fazla hasara neden olmuş ise doktor tarafından safra kesesini çıkarma ameliyatı (kolesistektomi) önerilebilir. 

Pankreasta kist denilen sıvılar oluşmuş ise veya hasarlı doku fazla ise yine cerrahi yöntemlerle çıkarma işlemi uygulanabilir. Ancak pankreas vücuttaki konum itibariyle zor bir yerdedir. Bu nedenle cerrahi kararı verileceği zaman iyi karar verilmelidir.

Kanseri pankreasın baş kısmında  bulunuyor ise Whipple (pankreatikoduodenektomi) adı verilen bir operasyon planlanabilir. Whipple prosedürü, pankreasın baş kısmını, ince bağırsağın ilk kısmını (duodenum), safra kesesini, safra kanalının bir kısmını ve yakındaki lenf düğümlerini vücuttan çıkarmak için yapılan teknik olarak zor olan bir operasyondur. Bazı ameliyatlarda mide ve kolonun bir kısmı da çıkarılabilir. Yiyeceklerin sindirebilmesi için pankreas, mide ve bağırsakların kalan kısımları yeniden birleştirilir. 

Bazı kanserlerde pankreasın tamamının çıkarılması gerekebilir. Bu hastalar ömür boyu dışarıdan insülin ve enzim desteği almalıdır.

Çocuklarda Pankreas Ağrısı 

Çocukluk yaşlarda pankreas ağrısına neden olabilecek pankreatit veya pankreas kanseri pek görülmemektedir. Ancak yine de karın bölgesinde kemer tarzında bir ağrı, bulantı ve kusma ile gelen çocuk hasta vakalarında pankreatit olup olmadığı araştırmalıdır. Hasta geçmişi ve fizik muayenesinde geçirilen enfeksiyonlar, ilaç kullanımları, travmalar, ameliyatlar, eşlik eden hastalıklar veya organlarda oluşmuş anormallikler araştırılmalıdır. Çeşitli görüntülüme yöntemleri ile de teşhis koyulursa pediatri bölümü doktorları tarafından  destekleyici tedaviler uygulanır.  

Pankreas Ağrısı için Hangi Doktora Gidilir? 

Karında oluşan sürekli bir ağrı varsa ve bu ağrı hareketsiz olarak duramayacak kadar şiddetli ise, istemsiz kilo kaybı, sürekli ve kötü kokulu ishal bulguları var ise mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Pankreas ağrıları için altında yatan sebebe göre başvurulan bölümler farklılık göstermektedir. Pankreas iltihaplanması var ise ‘Genel Cerrahi’ bölümü doktorları ve ‘İç Hastalıkları- Gastroenteroloji’ bölümü doktorlarına başvurulmalıdır. Eğer pankreas kanseri söz konusu ise ‘İç Hastalıkları- Onkoloji’ bölümü doktorlarına gidilmelidir.