Ayak Bileği Kırığı

Ayak bileği yürümek, ayakta durmak, koşmak gibi aktivitelerin yapıldığı fonksiyonel bir eklemdir. Ayak bileği eklemi tibia (kaval kemiği), fibula (kamış kemiği) ve talus kemiklerinden oluşur. Ayak bileğindeki bağlar eklemin stabilitesinin korunmasında görev alır.

Ayak bileğini oluşturan kemiklerdeki kırıklar ayak bileği kırığı olarak adlandırılır. Ayak bileği kırıkları açık ya da kapalı kırık şeklinde oluşabilmektedir. Açık kırıklarda derinin bütünlüğü bozulur, enfeksiyon riski vardır. Kapalı kırıklarda ise deri bütünlüğü bozulmamıştır. 

Ayak bileği kırıkları sıkça görülebilen kırıklardır. Ayak bileği kırığının en sık görülen nedenleri yürürken düşmek, rotasyonel travma, trafik kazalarıdır. Kırıklar her yaşta görülebileceği gibi yaşlılarda daha basit travmalarla oluşabilmektedir. Ayak bileği kırıklarında ayağın üstüne basamama, şişlik, morarma, hassasiyet gibi belirtiler oluşur. Bu belirtiler bazen ayak bileği burkulmasına, bazen kırıklara ya da kırıklı çıkıklara işaret edebilir, ayak bileği kırığına bağ yaralanmaları da eşlik edebilir. Bu belirtileri yaşayan hastaların bir sağlık kuruluşuna başvurmaları gereklidir. Doktor gerekli incelemeleri yaptıktan sonra ayak bileği kırığı teşhisi koyar ve alçılama ile ameliyatsız olarak veya ameliyatla ayak bileği kırığının tedavisine başlar. Daha sonrasında ayak bileği kırığı için çoğunlukla fizik tedavi süreci başlar.

Ayak Bileği Kırığı Belirtileri Nelerdir?

Ayak bileği kırığında hastalar şiddetli ağrı hisseder, ayak üzerine yük vermede ve yürümede güçlük yaşar. Kırık bölgesinde şişlik, morarma, dokunma ile hassasiyet hissetme gibi bulgular olabilir.  Ayak bileği normalden daha farklı görülebilir, çarpıklaşma ve şekil bozuklukları gözlenebilir. 

Ayak bileği kırıklarının sık görülen belirtileri kısaca şöyle sıralanabilir:

• Kırık bölgesinde şişlik
• Kırık bölgesinde morarma
• Kırık çevresinde ağrı
• Kırık çevresinde hassasiyet
• Ayak üzerine yük vermede güçlük
• Aniden ortaya çıkan kırılma sesi
• Yürümede, hareket etmede çok şiddetli ağrı ve güçlük
• Şekil bozuklukları, açılaşma- çarpıklaşma
• Açık kırıklarda açık yara/ kanama
• Krepitasyon (kemik uçlarının birbirine değmesiyle ortaya çıkan çıtırtı sesi)

Ayak Bileği Kırığı Nedenleri Nelerdir?

Ayak bileği kırıklarının en sık görülen nedenleri yürüme sırasında düşme, trafik kazaları, rotasyonel travma ve alınan darbelerdir. Osteoporoz ve ileri yaş ayak bileğinin daha basit travmalarla kırılmasına sebep olabilmektedir.

Ayak bileği kırığı nedenleri kısaca şöyle sıralanabilir:

• trafik kazaları
• yürüme sırasında düşme, tökezleme
• yüksekten düşme
• darbe
• ters hareketler, rotasyonel travmalar, ayak bileğinin dönmesi- bükülmesi ile yaralanma
• basketbol, futbol gibi sporlar sırasında alınan direkt darbeler, ayak bileğinin ani bükülmesi
• ayak bileğindeki yüksek şiddetli burkulma
• ani yüklenmeler
• çocuklarda bisikletten düşme
• osteoporoz( kemik erimesi)                                                                                                                           

Ayak Bileği Kırığı Teşhisi

Ayak bileği kırığından şüphelenildiğinde hasta hikayesi alınır, fiziksel muayene ile hasta değerlendirilir, röntgen gibi görüntüleme yöntemlerine başvurarak kırık teşhisi konur.

Hastalık hikayesi: Hastadan yaralanmanın nasıl oluştuğu, ağrı gibi şikayetleri hakkında bilgi alınır. Hasta geçirdiği ameliyatlar, yaralanmalar, sahip olduğu hastalıklar, kullandığı ilaçlar hakkında doktora bilgi vermelidir.

Fiziksel muayene: Ayak- ayak bileği çevresindeki morarma, şişlikler, şekil değişiklikleri gözlenir. Doktor elle muayene ederken hasta kırık çevresinde hassasiyet ve ağrı hisseder. Doktor açık yaranın durumuna bakar, kırığa damar- sinir yaralanmalarının eşlik edip etmediğini kontrol eder.

Ayak bileği kırıklarında kullanılan bazı görüntüleme yöntemleri şunlardır:

Direkt Grafi  / Röntgen İle Görüntüleme:  Direkt grafi (röntgen filmi ) ayak bileği kırığı teşhisinde en çok başvurulan görüntüleme şeklidir. Kırıkların çoğu röntgen ile görüntülenebilmektedir. X Işınlarının kullanılmasıyla görüntü elde eden bir yöntemdir. Kemik kırıklarının görüntülenmesinde oldukça iyi olmasına karşın yumuşak dokuların görüntülenmesinde yetersiz kalır. Ameliyatsız olarak tedavi edilen kırıklarda hastalar kontrole çağırılarak kemik kaynaması röntgen ile takip edilir.

Manyetik Rezonans (MR) Görüntüleme: Röntgende görünmeyen kırıkların saptanmasında, bağların, yumuşak dokuların ayrıntılı olarak görüntülenmesinde tercih edilen bir görüntüleme yöntemdir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) İle Görüntüleme: Kırığın yanı sıra yumuşak dokunun ayrıntılı olarak görüntülenmesinde ve kırık için tedavi şeklinin belirlenmesinde tercih edilir. 

Ayak Bileği Kırığı Tedavisi

Ayak bileği kırıkları ameliyatla veya ameliyatsız olarak tedavi edilebilir. Kırığın şekli, yeri, yumuşak dokunun durumu, hastanın yaşı, kemik kalitesi, sahip olduğu hastalıklar ve fonksiyonel hedefleri göz önünde bulundurularak tedavi şekli belirlenir. Kayma olmayan ve izole kırıkların birçoğu ameliyatsız tedavi edilirken kaymış kırıklar için ameliyat uygulanır.

Ameliyatsız Tedavi: Kayma olmayan, stabil, izole kırıklar ameliyatsız tedavi edilebilmektedir.

Ameliyatsız tedavide bacak alçısı ve sonrasında kısa yürüme alçılarıyla kırığın sabit tutularak kaynaması sağlanır. Ayak bileği kırığı alçı süresi yaklaşık olarak 6 hafta kadardır. Hastalar kontrollere çağırılır ve kemik kaynaması röntgen ile takip edilir. Ayak bileği kırığı alçı sonrası fizik tedavi hastanın fonksiyonelliğe daha kısa sürede dönmesi açısından önemlidir.

Cerrahi Tedavi: Kaymış kırıklarda, eklem stabilitesinin bozulduğu durumlarda cerrahi tedaviye gerek duyulmaktadır. Doktor kırığın ve yumuşak dokunun durumuna ve hastanın yaşı, sahip olduğu hastalıklar, iyileşme sonrası hedeflerini göz önünde bulundurarak cerrahi yöntemlerinden birini uygular. Çivi, plak, vida, gergi bandı gibi çeşitli yöntemlerle kemiğin tespiti sağlanır.

İlaç Tedavisi: Ayak kırığı için tedavi gören hastalara anti-inflamatuar ilaçlar, ağrı kesiciler reçete edilir. İlaçlar sayesinde hastanın ağrı, ödem gibi şikayetlerinde rahatlama sağlanabilir. Cerrahi tedavi uygulanan hastalarda, açık kırıklarda antibiyotik tedavisi uygulanır.

Fizik Tedavi: Ayak bileği kırığının tedavisi alçı çıktıktan veya ameliyattan hemen sonra bitmez. Ayak bileği kırığının iyileşme süreci fonksiyonelliğin sağlanmasıyla anlam kazanır. Ayak bileği kırığı sonrası yürümenin ağrısız olması, eklemde sertlik ve hareket kısıtlılığı bulunmaması, ödemin azaltılması ve günlük yaşam aktivitelerine kısa sürede dönebilmek adına fizik tedavi çok önemli bir yere sahiptir. Fizik tedavi uygulamaları ödem kontrolünden, fonksiyonel egzersizlere, spora özgü egzersizlere kadar geniş yelpazededir ve kademeli olarak ilerler.

Ayak bileği kırığı sonrası fizik tedavi uygulamaları kısaca şöyle sıralanabilir:

• Ödem kontrolü: Ayak altına yastık koyarak ayağın yukarıda pozisyonlanması, buz uygulaması, bandajlama, bantlama gibi yöntemler kullanılır.
• Yürüme yardımcılarıyla yürüme eğitimi: Bir süre koltuk değnekleri gibi yürüme yardımcıları kullanmak gereklidir bu yüzden yürüme yardımcılarıyla yürüme öğretilir.
• Manipülasyon ve mobilizasyon teknikleri: Eklem hareketlerini arttırmak, ağrıyı azaltmak, mekanik problemleri tedavi etmek gibi birçok faydaları vardır.
• Elektroterapi uygulamaları: Kas kuvvetinin artması, iyileşmenin hızlanması, ağrı ve ödemin azaltılması gibi amaçlarla elektroterapi uygulamaları fizik tedavide sıkça kullanılır.
• Soğuk uygulamalar: Soğuk uygulama için soğuk jel paketler, buz paketleri, soğutucu sprey kullanılır.
• Sıcak uygulamalar: Nemli sıcak paketler, infraruj, sıcak havludan yararlanılır.
• Normal eklem hareketi egzersizleri: Egzersizler pasif, aktif- yardımlı ve aktif şekilde sağlam ve yaralanmış eklemler için yapılır. Ayak bileği ekleminde normal eklem hareketi egzersizleri için özellikle aktif eklem hareketi egzersizlerine geçişte fizik tedavi programına uyulmalı, fizyoterapistinizin önerileri dikkate alınmalıdır.
• Germe egzersizleri: Eklemdeki hareket kısıtlılıklarının tedavisinde aktif veya pasif germe egzersizleri uygulanır.
• Dirençli egzersizler: Dirençli egzersizler kas kuvvetinin artmasında etkilidir. Ayak bileği için dirençli egzersizlere fizyoterapistin önerdiği zaman ve kademeli olarak geçilir. Bu egzersizler için farklı dirençlerdeki egzersiz bantları, ağırlıklar kullanılır.
• Kas kuvveti ve dayanıklılık egzersizleri: Kas kuvvetinin ve enduransın artmasını sağlar.
• Fonksiyonel egzersizler: Yürüme, merdiven- inip çıkma, koşma gibi aktivitelere yönelik ve sporcularda spora özgü egzersizler fizik tedavi programında yer alır.
• Whirpool( girdap banyosu), zıt banyo( sıcak ve soğuk su uygulaması): Ağrı ve ödem gibi şikayetlerde rahatlama sağlar.
• TENS( Transkutanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu) Uygulaması: Ağrı tedavisi için en sık kullanılan uygulamalardan biridir. Ağrılı bölgeye yapıştırılan elektrotlar ve TENS cihazı ile uygulanır.
• Tıbbi masaj: Kan dolaşımını hızlandırır, ağrı, kas spazmı, ödem gibi şikayetlerin giderilmesinde faydalıdır.
• Skar doku masajı: Ameliyat sonrası yara takip edilmelidir. İstenmeyen skar doku( yara izi) oluşumunu engellemek için düzenli olarak skar doku masajı yapılmalıdır.
• Denge ve duyu eğitimi: Ayak kırığının rehabilitasyon programında denge egzersizlerine ve duyu eğitimine yer verilmesi gereklidir.

Ayak Bileği Kırığı Tedavi Edilmezse 

Ayak bileği kırıkları ameliyatsız veya cerrahi tedavi seçeneklerinden biriyle tedavi edilmelidir.  Ayak bileği açık kırıklarda kemik dış ortamla temas halinde olduğu için enfeksiyon riski vardır, acilen tedavi edilmesi gereklidir.

Ayak bileği kırıkları tedavi edilmezse eklemde şekil bozuklukları (deformite), açılaşma, artrit, hareket kısıtlılıkları, eklem sertliği gibi birçok duruma sebep olabilir. Ayak bileği oldukça fonksiyonel bir eklemdir. Yürümenin sağlıklı bir biçimde gerçekleşebilmesi için ayak bileğinin hareketliliği çok önemlidir. Eklemde sertlik ve hareket kısıtlılığı oluştuğunda ayak bileği hareketleri ve yürüme etkilenir. Ayrıca ayak bileği kırıkları tedavi edilmezse uzun süre devam eden (kronik) ağrıya neden olur. Ayak ağrılı bir hastada ağrı nedeniyle yürüme bozukluğu oluşması olası bir durumdur. Ayak bileğindeki mekanik problemler ve yürüyüş bozuklukları beraberinde diğer eklemlerde de sorunlara yol açabilir, hastanın günlük yaşam aktiviteleri kısıtlanır, sakatlıklar oluşabilir.

Ayak Bileği Kırığına Ne İyi Gelir?

Ayak bileği kırığının iyileşme sürecini desteklemek için beslenme ve uyku düzenine dikkat edilmelidir, ameliyat olan hastalar yara bakımına özen göstermelidir. Kırık sonrasında ağrı ödem gibi şikayetlerin azalması için ayağı yukarıda pozisyonlama, buz uygulama, fizik tedavi ve egzersizler faydalı olmaktadır.

Ayak bileği kırıklarında şikayetlerde rahatlama sağlayan, iyileşmeyi destekleyen ve kırık oluşumunu önlemeye yarayan bazı tavsiyeler:

• Ayağı yukarıda pozisyonlama
• Buz uygulama
• Ayağa zıt banyo( sıcak- soğuk su) uygulama
• Sağlıklı beslenme, bol su içme, düzenli uyuma
• Hastanın genç olması
• Kollajen içeren besinlerin yeterli miktarda tüketimi( kelle paça çorbası gibi)
• Fosfor, kalsiyum mineralleri ve d vitamini alımı
• Kalsiyumdan zengin süt ve süt ürünlerinin yeterli miktarda tüketilmesi
• Fizik tedavi uygulamaları
• Bandajlama
• Reçete edilen egzersizlerin düzenli olarak yapılması
• Yara bakımı
• Masaj
• Evdeki takılmaya neden olabilecek eşyaları kaldırmak, ev aydınlatmasının iyi olması
• Spor sırasında uygun ekipmanın kullanılması, ayak- ayak bileğini destekleyen ayakkabıların kullanılması
• Spordan önce ısınma ve germe egzersizlerinin yapılması
• Spor yapılan sahanın/ zeminin spora uygun olması
• Güçlü kaslara sahip olmak

Ayak Bileği Kırığına Ne İyi Gelmez?

Sigara kullanımı, sağlıksız beslenme gibi kötü alışkanlıklar ve enfeksiyon, ileri yaş, şeker hastalığı, kemik erimesi gibi durumlar ayak bileği kırığının iyileşme sürecini kötü etkiler. 

Ayak bileği kırığı tedavi sürecini olumsuz etkileyen durumlar:

• Enfeksiyonlar
• Yumuşak doku hasarının fazla olması
• Sigara kullanımı
• Alkol kullanımı
• Şeker hastalığı
• Osteoporoz( kemik erimesi)
• Obezite
• İleri yaş
• Sağlıksız beslenme( asitli içeceklerin ve tuzun fazla tüketimi)
• Reçete edilen egzersizleri ihmal etmek
• Dolaşım bozuklukları
• Bağışıklığı düşüren hastalıklar ve ilaçlar
• Böbrek yetmezliği
• Steroid yapıdaki ilaçlar

Ayak Bileği Kırığı İlaçları

Ayak bileği kırıklarında steroid olmayan anti- inflamatuar ilaçlar (NSAID'ler), opioidler gibi ağrı kesmede kullanılan çeşitli ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar ağrı ve ödem kontrolünde, iltihabın giderilmesinde etkilidir. Ağrı ve kas spazmı şikayetleri için ağrı kesici ve kas gevşeticiler kullanılabilir.

Açık kırıklarda ve kırık ameliyat sonrasında enfeksiyon riskine karşı antibiyotik tedavisi uygulanır.

Ayak bileği kırığı hastaları doktor önerisiyle D vitamini, kalsiyum takviyeleri kullanabilir. 

Ayak bileği kırığı hastaları kullanılacağı ilaçlar için mutlaka bir doktora danışılmalıdır. Bilinçsizce kullanılan ilaçların faydadan çok zararı olacağı unutulmamalıdır.

Ayak Bileği Kırığı Ameliyatı

Kaymış kırıklar, kırığa eşlik eden bağ yaralanmaları, eklem stabilitesinin bozulduğu durumlar cerrahi tedavi gerektirebilir. Ameliyat şekli kırığın durumu, kırığa eşlik eden yaralanmalar, yumuşak doku yaralanmaları ve hastaların yaşı, tıbbi durumu, iyileşme sonrası fonksiyonel hedefleri (spora dönmek gibi) göz önünde bulundurularak belirlenir.

Ayak bileği kırıklarında genellikle açık ameliyat tercih edilmektedir. Hastanın durumuna göre ameliyatta spinal anestezi yada genel anestezi tercih edilir. Kırık kemik uçları düzeltilir, çivileme, gergi bandı tekniğiyle sabitleme, plak-vida uygulamalarıyla kırık kemik tespit edilir.

Kemiğin güçlü bir şekilde tespit edilmesi sağlanır. 

Ayak bileği kırığına sebep olan yaralanma kıkırdak hasarına sebep olabilir. Kıkırdak hasarında artroskopik cerrahi ile kıkırdak onarımı yapılabilir. Artroskopik cerrahiye kapalı ameliyat da denmektedir. Artroskopik cerrahide ameliyat edilecek bölgede küçük kesikler açarak içeriye endoskop sokulur. Endoskopi yöntemiyle bölge görüntülenir ve kıkırdak onarımı yapılır. Yara yerinin küçük olması böylelikle daha hızlı iyileşmesi kapalı ameliyatın önemli bir avantajıdır.

Çocuklarda Ayak Bileği Kırığı                                      

Çocuklarda bisikletten düşme, spor sırasında yaralanma, trafik kazaları gibi durumlar ayak bileği kırığının oluşmasına neden olabilir. Çocuklarda ayak bileği kırıklarının tedavisi kırığın tipine, çocuğun yaşına, yumuşak dokunun durumuna göre değişkenlik gösterir. Kırıkların birçoğu alçı ile ameliyatsız tedavi edilebilirken bazı kırıklarda ameliyat tercih edilir.

Ayrışmanın fazla olduğu kırıklarda, stabil olmayan kırıklarda ve büyüme plağını etkileyen bazı kırıklarda cerrahi tedavi uygulanır. Çocuklarda ayak bileği kırıklarının uygun tedavi yöntemiyle tedavi edilmesi önemlidir. Bacak boyu eşitsizliği ve ayakta şekil bozuklukları istenmeyen durumlardır. Tedavide bacak boyunun diğer bacağa denk olması ve çocuğun ağrısız, normal eklem hareketlerini yapabilmesi amaçlanır; bu sebeple çocuk hastalar düzenli olarak takip edilir.

Ayak Bileği Kırıkları için Hangi Doktora Gidilmeli?

Düşme, trafik kazası, darbe alma gibi bir travma sonrasında ayak- ayak bileği ve çevresinde şişme, morarma, şiddetli ağrı oluştuysa, ayak üzerine basmada ve yürümede güçlük çekiyorsanız ayağınızı mümkün olduğunca sabit tutarak bir doktora başvurmalısınız. 

Genellikle ilk müdahale acil serviste yapılır. Ayak bileği kırığı tedavi sürecini ise

 ortopedi ve travmatoloji branşında uzmanlaşmış bir doktor yürütür. Ayak bileği kırığına başka sağlık sorunları eşlik ediyorsa birden fazla doktorun tıbbi görüşü alınabilir. 

Ayak bileği kırığının ameliyatsız tedavi yöntemleriyle veya ameliyatla tedavi edilmesinden sonra genellikle fizik tedaviye ihtiyaç duyulur. Doktorunuzun önerisiyle fizik tedaviye başlayabilirsiniz.