Beyin Damar Hastalıkları

Beyin Damar Hastalıkları Nedir?

Sağlıklı bir insanın beyni, vücudunda kullanılan enerjinin %20’sinden sorumludur. Beynin temel enerji kaynağı glikoz şekerinin oksijenle girdiği tepkimedir. Beynin enerji ihtiyacının karşılanması için glikoz ve oksijenden zengin kan, beyne pek çok farklı damar aracılığıyla dağılır. Damarlardaki çeşitli sorunlara bağlı olarak beynin beslenmesinin bozulması, belli beyin bölgelerinin canlılığını kaybetmesi ile beynin çeşitli işlevleri yerine getirememesi durumları beyin damar hastalıkları olarak sınıflandırılabilir. 

Beyin damar hastalıkları, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ölümlerin beşinci en sık sebebidir. Kişi, pek çok farklı sebeple beyin damar hastalıklarına yatkın olabilir. Bu sebeplerden bazıları değiştirilebilir etkenlerdir. Böylece kişinin beyin damar hastalıklarına sahip olma riski, yaşam tarzı değişiklikleri ile azaltılabilmektedir.

Beyin damar hastalıkları, sıklıkla acil tablolara sebep olarak tanı almaktadır. Kişilerin beyin damar hastalıklarının risk faktörleri konusunda bilinçsiz oluşu, beyin damar hastalıklarına yol açan veya bu hastalıkları kötüleştiren kronik durumlarının (örneğin kan pıhtılaşma sorunları) tedavisinde gerekli özeni göstermemeleri gibi sebepler beyin damar hastalıklarını ve bunlara bağlı gelişen ciddi sağlık sorunlarını ve ölümleri artırmaktadır. Beyin damar hastalıkları ve bunlara bağlı gelişen sağlık sorunlarının azaltılması için kişinin genel sağlık durumuna dikkat etmesi büyük önem arz eder.  

Beyin Damar Hastalıkları Tipleri Nelerdir?

İskemik İnme: İskemi, dokuların kan ve oksijen desteğini yitirmesi durumudur. Dokuların oksijen desteğinin kesildiği süre uzadıkça, daha büyük bir doku canlılığını kaybeder ve beyin daha büyük bir hasar alır. Beyin, iskemik hasara en duyarlı organlardandır. Beynin farklı bölgelerinde meydana gelen iskemi, farklı belirtilere yol açmaktadır. İskeminin süresi, beyin hücrelerinin ne kadarının kaybedildiği üzerinde belirleyicidir. Bu sebeple iskemik inme durumunda acil müdahale ciddi önem arz etmektedir.

Kanamalı İnme: Anevrizmaların (damar duvarında zayıflama ile meydana gelen damar genişlemelerinin) yırtılması, beyin kanamalarının sık görülen sebeplerindendir. Damarlarda meydana gelen bu gibi zayıflama ve yırtılmalar sonucunda kanın damar dışına çıkması;  hem kan kaybına sebep olarak, hem damarın ilerisindeki dallardan beslenen bölgelere giden kan akışının kesilmesine sebep olarak hem de damardan çıkan kanın beyin üzerinde baskı uygulaması yoluyla (beyin ödemi) beyin dokusunda hasarlanma oluşturabilir.

Emboli: Damarlarda kanla birlikte pıhtı ve benzeri katı maddelerin dolaşması ve küçük damarlarda tıkanmaya yol açması durumu emboli olarak adlandırılır. En sık görülen tipi, pıhtıların sebep olduğu tromboembolidir. Beyin damarlarından birinin; kan pıhtıları, yağ, hava gibi sebeplerle tıkanması ve bölgede kan dolaşımının durması halinde damarın beslediği beyin bölgesi canlılığını kaybedebilir. Embolinin açılması için gerçekleştirilebilecek girişimsel ve medikal pek çok tedavi seçeneği bulunmaktadır.

Beyin Anevrizması ve Subaraknoid Kanama

Beyin anevrizmaları, beyinde meydana gelen iç kanamaların önemli bir sebebidir. Anevrizmalar, damar duvarında zayıflama sonucu kan basıncı sebebiyle damarın bir kısmında meydana gelen genişlemelerdir. Bu bölgede damar küçük bir yarım küre ya da küre şeklini alabilir. İncelen damar duvarı, aşınmaya bağlı olarak; aniden yükselen kan basıncı sebebiyle veya kafa travmalarında yırtılmaya daha meyilli olmaktadır. Böylece, anevrizma gelişimi olan kişiler beyin kanamalarına daha yatkın olur.

Subraraknoid boşluk, beyni çevreleyen zarların arasında bulunur. Beyni çevreleyen zarların üç tabakası bulunmaktadır. Beyin ve omuriliğe yapışık olan pia tabakası ile bu tabakanın üzerinde yer alan araknoid (örümceksi) tabakanın arasında beyin omurilik sıvısı yer almaktadır. Pia ve araknoid tabakaları arasındaki bu alana subaraknoid boşluk adı verilir. Bu bölgede görülen (subaraknoid) kanamalarda, beyin omurilik sıvısı kanla karışmaktadır. Buna bağlı olarak beyindeki basınç artabilir ve ödem gelişimi görülebilir. Subaraknoid kanamalar, ödeme bağlı olarak beyinde doku hasarının oluşması açısından ciddi risk arz eder.

Beyin Damar Hastalıkları Belirtileri Nelerdir?

Beyin damar hastalıklarının belirtileri; beynin etkilenen bölümü, etkilenme derecesi ve hastalığın türüne göre değişiklik göstermektedir. Sık görülen bazı belirtiler şunlardır:

• Ciddi ve ani başlayan baş ağrısı
• Vücudun bir tarafında duyu kaybı veya felç
• Zihin bulanıklığı, konfüzyon
• İletişim kurmada zorluk, konuşma bozuklukları, geveleyerek konuşma
• Tek gözde görme kaybı
• Denge kaybı
• Bilinç kaybı

Acil müdahale gerektiren ciddi bir beyin damar sorununa işaret eden dört önemli belirti bulunmaktadır:

• Yüzde sarkma (özellikle tek taraflı), mimiklerin kaybı
• Kolda güçsüzlük
• Ani başlayan konuşma bozuklukları
• Duyularda ve reflekslerde azalma

Duruma müdahale edilme süresi, hastalığın gidişatında en önemli belirleyicilerden biridir. Erken müdahale edilmesi ile çözülebilecek sorunlar, müdahalede geç kalınması ile kalıcı hale gelebilir. 

Beyin Damar Hastalıkları Nedenleri Nelerdir?

Beyin damar hastalıkları, farklı sebeplerden ortaya çıkabilmektedir. Damarlarda bulunan doğumsal sorunlar, damarlarda kolesterol seviyesi gibi sebeplere bağlı olarak daralmalar, kalpte ritim bozuklukları görüldüğünde ortaya çıkabilen pıhtıların beyin damarlarında tıkanmalara yol açması, beyin damar hastalıklarının ortaya çıkmasına sebep olabilir.  

Meydana gelen beyin damar hastalığının kesin sebebi çoğu hastada bulunamaz. Ancak hastalığın gerilemesi, tedavi edilmesi veya daha büyük hasarlara sebep olmaması için çeşitli risk faktörlerinden uzak durulması sağlanabilir. Beyin hücrelerinde meydana gelen hasar geri dönüşsüzdür. Erken müdahale ile daha fazla hücrenin kurtulmasının sağlandığı durumlarda kişinin hayat kalitesi daha iyi olurken, müdahalede meydana gelen gecikmeler damar hastalıklarına bağlı ortaya çıkan tabloda kötüleşmeye ve kişinin hayatta kalma şansının düşmesine yol açmaktadır. 

Ateroskleroz, beyin damar hastalıklarının birincil sebebidir. Kolesterol seviyesi yüksek kişilerin beyin damarlarında kolesterol birikimi ve iltihaplanma görülmesi ile, damar duvarlarında plaklar oluşur ve damarın daralmasına sebep olur. Damarın ilerisindeki beyin dokusunun kanlanması azalır. Buna bağlı olarak dokular canlılığını yitirebilir, çeşitli beyin işlevlerinde azalma görülebilir.

Beyin Damar Hastalıkları İçin Risk Faktörleri

İnme, beyin damar hastalıklarında en sık görülen sonuçlardan biridir. İnme riski yaşlanma ile artmaktadır. Ancak küçük çocuklarda bile inme görülebilmektedir. Yakın genetik akrabalarında inme görülmüş kişilerde inme gelişme riskinin arttığı bilinmektedir. İnmeye yatkınlığı artıran etkenler genellikle beyin anevrizmalarına yatkınlıkta da artışa yol açmaktadır. Bu etkenler şu şekilde sıralanabilir:

• Kan basıncının yüksek olması. Hipertansiyon durumu kan basıncının 130/80 mmHg ve üzerinde olmasını ifade etmektedir. 
• Sigara kullanımı
• Obezite
• Zararlı beslenme alışkanlıkları, hareketsiz yaşam
• Şeker hastalığı (diyabet)
• Kan kolesterol seviyesinin 240 mg/dl ve üzerinde olması (hiperkolesterolemi)

Beyin anevrizmalarına yatkınlığı artırdığı bilinen diğer etkenler şu şekildedir: 

• Kafa travması
• Doğumsal damar bozuklukları

Gebelik, beyin toplar damarlarında pıhtı oluşumu riskini artırabilen bir durumdur. 

Beyin damar hastalıklarına yol açabildiği bilinen diğer etkenler şu şekilde sıralanabilir:

• Moyamoya hastalığı, beyindeki atar damarlarda ve atar damarların büyük dallarında tıkanıklığa sebep olabilmektedir. 
• Venöz anjiomlar, genellikle herhangi bir sağlık problemine yol açmazken bazı durumlarda venöz anjiyomlardan kaynaklanan kanama görülebilir.
• Galen ven malformasyonu, beyin damarlarının gelişimsel bozukluğudur. Anevrizma gelişimi görülür ve ölüm oranı yüksek bir sağlık sorunudur. 
• Çeşitli ilaçlar ve sağlık sorunları kişinin vücudunda pıhtı gelişimini tetikleyerek pıhtılara bağlı beyin damar hastalıklarına sebep olabilir.
• Hormon yerine koyma tedavisinde uygulanan hormonlar kanda pıhtı oluşumunu tetikleyebilir ve kişide beyin damar hastalıklarına yatkınlığın bulunması halinde, durumun daha erken ortaya çıkmasına veya kötüleşmesine sebep olabilir. 

Beyin Damar Hastalıkları Teşhisi

Beyin damar hastalıklarında ortaya çıkan inmeler, kişinin durumunda hızla kötüleşmeye sebep olan ve acil tedavi gerektiren durumlardır. İnmelerin ön tanısı acillerde, bilişsel durumda ve hareketlerde meydana gelen kötüleşmelerin tespit edilmesiyle gerçekleştirilir. Teşhis ne kadar erken gerçekleştirilirse, kişide meydana gelen beyin hasarı o kadar sınırlı kalır. Beyin damar hastalıklarından şüphelenilmesi halinde, özellikle acil tedavi gerektiren durumlarda, kişinin çeşitli nörolojik muayenelerden geçmesi gerekmektedir. Nörolojik muayene sırasında, kişide inme ve benzeri beyin damar hastalıklarına bağlı sağlık sorunları bulunması halinde ortaya çıkabilen bulgular şu şekildedir:

• Görüş keskinliğinde ve görme alanlarında değişiklikler
• Azalmış ya da değişmiş refleksler
• Normal dışı göz hareketleri
• Kas zayıflığı
• Duyularda azalma 

Beyin damar hastalıklarından şüphelenildiği durumlarda kişinin ileri tetkiklerle değerlendirilmesi gerekebilir. İleri teşhiste uygulanan tetkikler şunlar olabilmektedir:

Anjiyografi

Anjiyografi, damarların görüntülendiği ve değerlendirildiği tetkiktir. Beyin anjiyografisi, omurga anjiyografisi ve şah damarının (karotis) anjiyografisi; beyin işlevlerinde bozulmaya sebep olabilecek damarsal sorunların değerlendirilmesinde kullanılabilir. Bu tetkiklerde, damarlara, görüntüleme tetkiklerinde incelenebilmeleri için kontrast madde enjekte edilir ve bu kontrast madde bilgisayarlı tomografi veya manyetik rezonans görüntüleme aracılığıyla görüntülenir. Görüntülenen kontrast madde damarın içerisinde ilerleyeceğinden, damarların şekli değerlendirilebilir ve damarlarda görülen, anevrizma gibi yapı bozuklukları tespit edilebilir. 

Bilgisayarlı Tomografi: Bilgisayarlı tomografi, beyindeki kanamalı inmelerin teşhisinde önemli yere sahiptir. Kan, beyin ve kemik dokular, görüntülemede kolayca fark edilebilir ve rahat bir şekilde değerlendirilebilir. Ancak iskemik inmelerde, özellikle de erken dönemlerde bilgisayarlı tomografi yeterli bilgiyi vermeyebilir. 

Manyetik Rezonans Görüntüleme: Manyetik rezonans görüntüleme, inmenin erken evrelerde bile kolayca teşhis edilmesini sağlar. 

Elektrokardiyografi: Kalp ritminin değerlendirilmesini sağlayan elektrokardiyografi (EKG), kişide emboli oluşma riskinin değerlendirilmesini sağlar. Emboliler, iskemik inmenin önemli sebeplerindendir. Kişide meydana gelen bilişsel bozuklukların sebebinin iskemik inme olduğunun düşünülmesi ve tedavi yaklaşımının düzenlenmesi EKG değerlendirmesi ile sağlanabilir. Ayrıca iskemik inme geçirme riski yüksek kişiler kardiyolojik muayene sırasında belirlenerek uygun tedavilerle emboli ve inme riski azaltılabilir.

Beyin Damar Hastalıklarının Önlenmesi

Hastalıkların önlenmesi, hastalıkların meydana gelmesine sebep olabilecek risk faktörlerinin azaltılması; hastalığın tedavi edilmesinden daha kolay, daha düşük maliyetli ve kişinin hayat kalitesini daha çok yükselten bir yaklaşımdır. Beyin damar hastalıklarının önlenmesi için alınabilecek çeşitli önlemler kişinin hayat kalitesini önemli ölçüde yükseltebilir. Beyin damar hastalıkları açısından risk faktörlerine sahip olan kişilerin özellikle dikkat etmesi gereken bazı durumlar şunlardır:

• Sigara tüketiminin kesilmesi
• Haftada en az yüz elli dakika, orta yoğunlukta veya yoğun fiziksel egzersiz yapılması 
• Dengeli ve düzenli beslenmek
• Sağlıklı bir kilo ve vücut kitle indeksine sahip olmak
• Sağlıklı kolesterol ve kan basıncı değerlerine sahip olmak. Değerlerin sağlıklı olmaması halinde çeşitli ilaçlarla düzenlenmesi
• Kardiyolojik sorunları olan kişilerin kontrollerine düzenli olarak devam etmesi gerekmektedir. İskemik inme riskinin yüksek olması halinde kan inceltici olarak bilinen pıhtılaşmayı önleyici ilaçların kullanılması değerlendirilebilir. 

Beyin damar hastalıkları özellikle acil müdahale gerektiren sorunlara sebep olmaları halinde ölümcül veya geri dönüşsüz hasar bırakacak hastalıklar olabilir. Ancak erken müdahaleyle pek çok beyin damar hastalığının kişiye verdiği hasar en aza indirilmektedir. Beyin damar hastalıkları açısından risk altında olan veya beyin damar hastalığı geçirmiş kişilerin doktor tavsiyelerine dikkat etmeleri ve buna uygun olarak yaşam tarzı değişikliklerine uymaları, beyin damar hastalıklarının risk ve etkilerini en aza indirir. 

Beyin Damar Hastalıkları Tedavisi

Beyin damar hastalıkları arasında sık görülen inmeler, acil tedavi gerektiren sağlık sorunlarıdır. İnme durumunda kişiye uygulanabilecek tedaviler belli bir zaman aralığı içerisinde etkili olabildiği için hızlı değerlendirme ve tedavi büyük önem arz etmektedir. 

İskemik inme durumunda, erken müdahalenin sağlanabildiği kişilere doku plazminojen aktivatörü uygulanması, inmeye sebep olan pıhtının çözülmesini sağlayabilir. 

Beyin kanamalarının mutlaka beyin ve sinir cerrahisi tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Kanamanın ödeme ve basıya sebep olması halinde acil girişimsel müdahale gerekebilmektedir. 

 Karotid endarterektomi, şah damarının açılarak, içerisinde tıkanmaya sebep olan plağın çıkarılmasıdır. Şah damarı daha sonra açılan uçların birbirine dikilmesi veya açılan uçlara dikilerek eklenen bir greft (kişinin vücudundan veya başka kaynaklardan elde edilen, iki ucu bir araya getirilemeyen yırtıklarda, yama olarak kapanmayı sağlayan doku) yardımıyla kapatılır. Şah damar aracılığıyla beyne ulaşan kanın plağın yarattığı tıkanma sebebiyle azalması halinde kullanılabilir. 

Stent, şah damardaki plağın alınması ve kan akışının sağlanmasının bir yolu olabilmektedir. Ucunda; balon olarak adlandırılan, şişirilebilir bir bölge olan tel, damarlar aracılığıyla plağa kadar ilerletilir. Balon kısmının etrafında metal stentler bulunmaktadır. Balon şişirilerek etrafındaki stent açılır ve plağa geçirilir. Daha sonra tekrar küçültülen stent, plağın duvardan ayrılmasını sağlar. Böylece pıhtı, telin çekilmesi ile damardan çıkarılır ve damar açılır. 

Rehabilitasyon

Beyin damar hastalıklarına bağlı olarak beyin hasarı ile beyinsel işlevlerde azalma ve kayıplar ortaya çıkabilmektedir. Bu durum, kişinin fiziksel ve zihinsel yetenekleri ile hayat kalitesini ciddi anlamda azaltır. Kişinin yeteneklerini olabildiğince geri kazanması ve hayat kalitesinde iyileşme sağlanması için rehabilitasyon programları kullanılmaktadır. Kişinin hayatını zorlaştıran duruma bağlı olarak farklı rehabilitasyon çeşitleri uygulanmaktadır. 

Fizik Tedavi: Hareket yeteneğinin artması, esnekliğin sağlanması ve uzuvların işlevlerinin geri kazanılmasına yönelik olarak; genellikle egzersiz temelli uygulanan tedaviler. 

Konuşma Terapisi: Kişinin beyninde konuşma ile ilgili alanların etkilenmesi halinde, kişinin konuşması anlamsızlaşabilir. Kişinin tekrar anlamlı konuşması ve konuşma yeteneğinin artırılması için konuşma terapisi uygulanmaktadır. Konuşmadaki bozukluğun sebebine ve beyinde etkilenen alana bağlı olarak konuşma tedavisi yaklaşımları farklılık gösterir.

Ergoterapi: Uğraş tedavisi. Beyin hasarına bağlı olarak eski uğraşlarını yerine getirmekte zorluk yaşayan kişilerin normal hayatlarına dönüşlerinin sağlanması ve hızlandırılması amaçlanır. Kişinin yeni durumunda, eski mesleğini veya hobilerini gerçekleştirmesinin mümkün olması halinde bu yeteneğinin artırılması için özel yaklaşımlar uygulanır.

Psikolojik Terapi: Kişinin yaşadığı sağlık sorunu, depresyon gibi duygudurum bozukluklarına sebep olabilmektedir. Kişide meydana gelen durumun ciddiyeti, kişinin psikiyatrik hastalıklara veya duygudurum bozukluklarına eğilimi, yaşanan sağlık sorunu ile birlikte hayatında meydana gelen değişimler; kişinin psikolojik sağlığında bozulmaya yol açabilmektedir.

Psikolojik durumun düzeltilmesinde destek gruplarının, psikiyatristler ve  psikologların değerlendirme ve tedavilerinin faydası görülebilmektedir. Ayrıca psikolojik durumun düzelmesi kişinin bağışıklık sisteminde düzelme, tedavilere katılım isteğinde artma gibi kazanımlara sebep olarak kişinin genel sağlık durumunu iyileştirebilmektedir. 

Beyin Damar Hastalıkları Tedavi Edilmezse

Beyin damar hastalıkları, pek çok durumda acil tablolara yol açabilen ve ölümle ya da geri dönüşsüz beyin hasarı ve sağlıkta kalıcı bozulmalarla seyreden hastalıklardır. Beyin damar hastalıklarına yol açabildiği bilinen pek çok beslenme ve hareket alışkanlığı, hastalık ve başka durumlar vardır. Risk faktörlerinin azaltılması ve azaltılamadığı durumlarda kişinin sağlık sorunlarının bilincinde olması, beyin damar hastalıklarının ortaya çıkışının ve kötüleşmesinin azalmasını sağlayabilir. 

Beyin damar hastalığına sebep olabildiği bilinen şeker hastalığı (diyabet), yüksek kan basıncı, yüksek kan kolesterolü gibi durumların kontrol altına alınmadığı ve/veya tedavi edilmediği durumlarda beyin damar hastalıklarının ortaya çıkması, acil tablolara ve ölüme sebep olması riski artmaktadır. Kişinin genel sağlık durumunun iyileştirilmemesi ve yaşam tarzında gerekli değişikllikleri gerçekleştirmemesi halinde beyin damar hastalıkları toplum sağlığı açısından önemli bir iş gücü kaybı, erken ölüm ve bilişsel işlevlerin kaybedilme sebebi olacaktır.  

Beyin Damar Hastalıklarında Hangi Doktora Gidilir?

Beyin damar hastalıkları, kişinin hayatını tehdit edecek ciddi sağlık sorunlarına sebep olabilmektedir. İnme ve beyin ödemi gibi durumlar, acil kliniklerinde değerlendirilmesi gereken önemli sağlık sorunlarıdır. Beyin hastalıklarının ileri tedavileri nöroloji kliniklerinde gerçekleştirilebilir. Beyin damarlarında doğumsal bozukluklar görülmesi, ödeme bağlı olarak kafa içi basıncının artması ve beyin dokusuna zarar vermesi gibi durumlarda girişimsel tedavilere ihtiyaç duyulur ve bu durumlar beyin ve sinir cerrahisi tarafından tedavi edilebilir. 

Kişinin kan kolesterol düzeyinin yüksek olması gibi genel sağlık sorunları, beyin damar hastalıklarının ortaya çıkma riskini artırabilmektedir. Genellikle dahiliye ve kardiyoloji kliniklerinde takip edilen şeker hastalığı ve kalp ritim bozuklukları gibi sağlık sorunları, beyin damar hastalıklarının ortaya çıkma riskini artırmaktadır. Beyin damar hastalıklarının önlenmesi için kişinin genel sağlığına dikkat etmesi, kan basıncını kontrol altında tutması ve tedavilerine ve doktor kontrollerine uyum sağlaması önemlidir.