Çarpık Bacak

Çarpık Bacak Nedir?

Bacaklar vücuda hareket yeteneği ve destek sağlayan uzuvlardır. Bacak alt bacak, üst bacak, diz, ayak ve ayak bileğinden oluşur. Üst bacakta bulunan femur (uyluk kemiği) vücutta bulunan en uzun kemiktir. Alt bacak ise tibia (kaval kemiği) ve fibula (baldır kemiği) denilen iki kemikten oluşmaktadır.

Çarpık bacak olarak bilinen genu valgum dizlerin içe doğru çevrili olduğu çarpık bacak türüdür. X bacak ya da tek taraflı ise K bacak olarak da bilinir. Çocuklarda 3 ile 5 yaşlarında sık görülmekte ve yaş ilerledikçe 7-8 yaşlarında düzelmesi beklenir. Nadiren ergenlikte devam edebilir. Kadınlarda erkeklere oranla daha yaygın görülmektedir.

İlerleyen yaşlarda belirli sorunlar nedeniyle ortaya çıkabilir, bu nedenle altta yatan bir hastalık araştırılmalıdır. X bacak gelişimi önlenemez fakat şiddeti belirli tedaviler ile hafifletilebilir.

Çarpık bacak dendiğinde aslında eğri bacak, parantez bacak ya da “O” bacak olarak bilinen genu varum da akla gelir. Normalde çarpık bacak ve eğri bacak farklı hastalıklar olsa da zaman zaman bu hastalıkların ikisi de çarpık bacak olarak adlandırılır.

Genu varumda, valgumun zıttı olarak dizler dışa doğru dönmüş haldedir. Yeni doğan bebeklerde sık görülür. Anne karnında alınan pozisyon nedeni ile bebekler dizleri hafif dışa dönük halde doğar. Yürüme ile bacaklara ağırlık binmeye başladıkça bu çarpıklık düzelir. Bu dönem yaklaşık 12- 18. Aylara denk gelir, o nedenle genu varum 18. aya kadar normal kabul edilir. 3 yaşından sonra devam etmesi halinde doktor kontrolü gereklidir. Altta yatan başka bir sebep olabilir.

Çarpık Bacak Belirtileri Nelerdir?

Genu valgumda dizler birbirine dönük ayaklar ise birbirinden uzaklaşmış “X” harfi görünümünde bir bacak vardır. Çocukluk sonrası devam etmesi durumunda eklemlerde sertlik, kalça, ayak, ayak bileği ve dizde ağrı, yürüme problemleri, denge kaybı görülebilir.

Genu varumda dizler dışa dönük ayaklar birbirine yaklaşmış “O” harfi görünümünde parantez bacak mevcuttur. Küçük yaşlarda bu görünüm dışında bir belirti olmasa da tedavi edilmemiş hastalarda ve yetişkin hastalarda genellikle dizlerde ve eklemlerde ağrı mevcuttur. Yetişkinlerde dizde bulunan kıkırdakta yıpranma sonucu kireçlenme olarak bilinen osteoartrit denilen hastalık ortaya çıkabilir.

Çarpık Bacak Nedenleri Nelerdir?

Çocukluk döneminde sıklıkla diz ekleminde bulunan bağlar, bacak kas ve kemiklerinde zayıflık, gelişme problemi nedenli olup, yaşla düzelme görülse de ileri yaşta ortaya çıkan ya da çocukluk yaşta başlasa da ileri yaşlarda devam eden çarpık bacakta altta yatan başka bir sağlık sorunu olabilmektedir.

Çarpık bacağa neden olabilecek durumlar:

• Kemiklerde normal olmayana gelişme
• Bacaklarda uzunluk farkı
• Fibula kemiğinin tek taraflı yokluğu
• Dizde veya bacakta yaralanma
• Kırığın yanlış kaynaması
• Diz veya bacakta enfeksiyon
• D vitamini, kalsiyum eksikliği ve buna bağlı gelişen kemik gelişiminde bozukluk (raşitizm): Sıklıkla parantez bacağa sebep olsa da “X” bacak için de etkendir. Böbrek hastalığı sonucu gelişen raşitizmin renal osteodistrofi denilen özel bir adı vardır ve bu hastalıkta “X” bacak sık görülmektedir. Böbrek hastalığının tedavisi ile çarpıklıkta azalma gözlenebilir.
• Fibröz Displazi/Ollier Hastalığı: Genellikle tek taraflı çarpıklık, “K” bacak görülür. Kemik gelişiminin bozuk olduğu, kemiğin iyi huylu tümörüdür. Ollier hastalığında birden çok kemik etkilenmiştir.
• Kurşun zehirlenmesi
• Dizde artrit (eklem iltihabı)
• Serebral palsiye bağlı bacak kaslarında gerginlik
• Obezite: Fazla kilo eklem ve kemikler üzerinde baskı oluşturur. Yapılan çalışmalarda çarpık bacağı olan çocukların %70’inde obezite saptanmıştır.
• Yetişkinlerde osteoartrit: Kireçlenme olarak bilinen osteoartrit kıkırdak dokusunun normal yapısını kaybetmesi ve hasar görmesidir. Çarpık bacağa neden olabileceği gibi çarpık bacak sonucu da gelişebilir.
• Kemikte tümör oluşumu: Parantez bacağa neden olabilecek ek hastalıklar:
• Paget hastalığı: Çoğunlukla yaşlılarda ortaya çıkan kemiklerin büyümesi ile giden bir hastalıktır, sık belirti vermez. Kemiklerin şekillenmesinde sorun vardır.
• Akondroplazi: Vücutta Simetrik olmayan büyümenin görüldüğü kalıtsal bir hastalıktır, orantısız bir boy kısalığı mevcuttur, sık görülen bir cücelik sebebidir.
• Gevrek kemik/cam kemik hastalığı (Osteogenesis İmperfecta): Kemiklerin normal yapısında bulunan ve kemiğe sağlamlığını kazandıran kollajen denilen proteinin üretiminde sorun mevcuttur, hassas, kırılgan kemikler ve kemiklerde şekil bozukluğu oluşur, kalıtsal bir hastalıktır.
• Blount hastalığı (tibia vara): Özellikle obez ve yürümeye erken başlayan çocuklarda görülen parantez bacaktır, bacaklarda özellikle tibianın kemikleşmesinde ya da tibia üzerindeki büyüme plağında bir sorun vardır.

Çarpık Bacak Teşhisi

Küçük çocuklarda masum ve geçici olabilecek bir durum olsa da büyük çocuklarda ve yetişkinlerde görülen çarpık bacak başka bir hastalığı işaret edebilir. Bu nedenle teşhis ve gerek halinde tedavi edilmesi gerekir.

Tanı koyarken izlenen adımlar aşağıda belirtilmiştir:

• Tıbbi öykü: Şikâyetin ne zaman başladığı, ailede benzer öykü olup olmadığı, beraberinde ağrı, yürüme bozukluğu olup olmadığı, ek hastalık varlığı sorgulanır.
• Fizik muayene ve kas-iskelet muayenesi: Duruş ve yürüyüş gözlemlenir. Bacakların uzunluğunda eşitsizlik olup olmadığına bakılır. Bacak kasları değerlendirilir, zayıflık ya da şişkinlik olup olmadığına bakılır.
• Laboratuvar: Kemikler üzerinde etkisi bulunan d vitamini ve kalsiyum eksikliğine yönelik kan testleri istenir.
  
• Görüntüleme: Kemik yapısının görüntülenmesi için ortoröntgenogram (bacak filmi) veya MR görüntülemeden yararlanılabilir.

Çarpık Bacak Tedavisi

2 yaş altında ve simetrik olan çarpıklık normal kabul edilir ve izlem önerilir. Asimetrik çarpıklık ya da belirtilen yaşlardan sonra gelişen çarpık bacakta tedavi uygulanır. Çarpık bacak düzelteme tedavisini neden ve belirtilerin şiddeti belirler.

Cerrahi Olmayan Tedavi Yöntemleri

• İlaç tedavisi: D vitamini veya kalsiyum eksikliği olan hastalarda yerine koyma tedavisi uygulanır. Çoğunlukla tedaviye yanıt iyidir. Ağrısı mevcut hastalarda ağrı kesmeye yönelik steroid olmayan yangı giderici ilaç (NSAİİ) tedavisi uygulanır.
• Ortez: Bacak uzunluğu eşit olmayan hastalarda kısa tarafta kullanılan ayakkabının topuğuna konulan ortez ya da çarpık bacak tabanlığı ile bacak uzunluğu eşitlenir ve yürüyüş bozukluğu giderilir, beraberinde ağrı için de etkilidir. Özellikle Blount hastalığında sık kullanılan yöntemdir. Bazı çocuklar için ortezlere ek olarak veya ortez yerine atel kullanılabilir. Destekler kemiklerin doğru büyümesine yardımcı olmaktadır.
  
• Brace/çapraz bacak bandı: Bacağa sarılan bant ile basınç oluşturulur ve bu basınç sayesinde çarpıklık giderilmeye çalışılır.
  
• Çarpık bacak egzersizleri: Oturur veya yatar halde, başlangıçta ağırlık kullanmadan, ilerleyen zamanlarda bacağa bir ağırlık bağlanarak bacağın yanlara doğru açılıp kapatılması, squat olarak bilinen çömelip tekrar kalkma hareketi gibi birçok pilates hareketi çapraz bacağın düzeltilmesinde etkilidir.
  

Cerrahi Tedavi Yöntemleri

Genu valgumda ilk seçenek olmasa da belirtileri şiddetli olan, ağrısı hafiflemeyen ya da 8 yaşına kadar düzelme göstermemiş hastalarda ameliyat tercih edilebilir. Genu varumda, özellikle Blount hastalığında orteze yanıt alınamadıysa cerrahi tedavi düşünülebilir. Cerrahi tedavi için genellikle büyüme evresinin bitmesi beklenip 15 yaşından önce cerrahiden kaçınılır.

Ameliyat planlandığında kullanılabilecek yöntemler:

• Osteotomi: Kemiğe metal plaklar yerleştirilerek belirli bir hizada tutmak amacıyla yapılır.
• İlizarov yöntemi: Özellikle bacaklarda uzunluk farkı olan hastalarda ya da akondroplazi gibi kol- bacakların kısa kaldığı cücelikte ve çarpık bacakta kullanılan bir yöntemdir.
• Silikon veya yağ enjeksiyonu: Çarpık bacak estetiğinde kullanılan cerrahi bir tedavi yöntemdir. Estetik görünümü düzeltmeye yöneliktir.
• Protez: Yaşlı ve kireçleme gelişmiş hastalarda dize protez uygulaması sık kullanılan bir yöntemdir.

Çarpık Bacak Tedavi Edilmezse

Tedavi gerektiren fakat tedavi edilmemiş çarpık bacakta eğrilik yaşla beraber ilerler ve beraberinde ağrı, yürüme bozukluğu, kireçlenme, denge kaybı, özellikle genç yaşlarda görünümün beğenilmemesinden kaynaklanan içe kapanma, özgüven eksikliği gelişebilir.

Çarpık Bacak İlaçları

Çarpık bacağın sebebinin d vitamini ya da kalsiyum eksikliği olduğu saptanırsa bu maddelerin yerine konulması gerekmektedir. Ayrıca ağrısı olan hastalarda ağrıya yönelik tedavinin de uygulanması gerekmektedir.

• D vitamini: Kalsiyum emiliminde görevli olan D vitamini bu sebeple kemik gelişimi için önemlidir. Güneş ışığı sayesinde vücut d vitamini sentezleyebilir. Fakat bu durumun yetersiz olduğu durumlarda besinlerle (süt, süt ürünleri, ton balığı, somon balığı, karaciğer, mantar vb.) veya vitamin takviyesi olarak alınması başta kemikler olmak üzere kas-iskelet sistemi ve sinir sistemi için gereklidir.
  1. Olası Yan Etkiler: Fazla alındığı takdirde kanda kalsiyum seviyesinde artışa ve buna bağlı gelişen yan etkilere; kalp ve böbrek yetmezliği gelişmesine, ritim bozukluğu, kalp damar hastalıklarına, kas ve kemiklerde ağrıya, bulantı ve kusmaya, baş ağrısına, kabızlığa, cinsel istekte azalmaya, görme problemlerine yol açabilir. Vitamin bile olsa hiçbir ilaç doktor kontrolü olmadan alınmamalıdır.
• Kalsiyum: Kalsiyum vücutta neredeyse tüm sistemlerin çalışmasında görev alan bir mineraldir. Kemiklerin gelişmesini ve sağlamlığını, kalp ve dolaşım sisteminin çalışmasını, kalbin atmasını, kasların kasılma işlevini, kanın pıhtılaşmasını, sinir iletimini, sinir sisteminin düzgün çalışmasını sağlar. D vitamini ile birlikte kemik gelişimi için çok önemlidir.
  1. Olası Yan Etkiler: Kalsiyumun normalden fazla olması sonucunda böbrek taşı oluşumu, böbrek yetmezliği, ritim bozukluğu, kalp yetmezliği, kabızlık, halsizlik, yaygın ağrı, bulantı kusma görülebilir.
• Steroid olmayan yangı giderici ilaçlar (NSAİİ- Asetaminofen, ibuprofen): İlerleyen çarpık bacak veya kireçlenme durumunda ortaya çıkan ağrıyı gidermek için kullanılır.
  1. Olası Yan Etkiler: Ciltte döküntü, ilaç kullanımına bağlı baş ağrısı, mide yanması, mide ülseri, yemek borusunda yara, mide kanaması, pankreasta iltihaplanma, böbrek yetmezliği, tansiyon yüksekliği gibi yan etkiler nadiren gelişebilir.

Çarpık Bacak Ameliyatları

İlk seçenek olmasa da şiddetli çarpık bacak durumunda kemiklerin düzeltilmesine yönelik ameliyat uygulanır.

Osteotomi: Genç yaşlarda dize küçük, metal bir plaka yerleştirilir, bu metal kemiğin doğru yönde büyümesi için bir rehber olur, kemik büyümesi tamamlandığında plaka ikinci bir ameliyat ile çıkartılır. Yetişkinlerde kemikleri bir hizada tutma amacıyla kalıcı metal plaklar yerleştirilir ve dizler yeniden hizalanır.

Dizde erken tahrip olmasını engellemek ve olası bir kireçleme nedeniyle ihtiyaç duyulacak protez ameliyatını olabildiğince ertelemek amaçlanır. Genel anestezi altında yapılan açık bir ameliyattır. Genellikle hasta iki gün sonra taburcu edilir. 2 aylık bir süre içerisinde bacağa yük bindirilmemesi istenir, koltuk değneği kullanılabilir. Ameliyat öncesi aktivitenin geri kazanılması 3 ila 8 ay sürebilir.

Ameliyat sırasında kanama, damar zedelenmesi, sinir zedelenmesi; ameliyat sonrası ameliyat bölgesinde ağrı, şişlik, enfeksiyon gelişimi, plakalarda gevşeme, kemiklerde yeterli kaynamanın olmaması görülebilir.

İlizarov yöntemi: Bacak boyunda farklılık olan hastalarda, bacak uzatmada, akondroplazi gibi cüceliklerde, çarpık bacak ya da parantez bacak düzeltme gibi durumlarda kullanılan bir yöntemdir. Bacakta küçük kesikler açılarak dışardan kemiği tespit edecek bir cihaz (fixatör, çarpık bacak düzeltme aleti de denir) yerleştirilir ve kontrollü hareket imkânı vardır. Açık ameliyata göre enfeksiyon riski, hastanede kalış süresi ve ağrı oluşması daha azdır.

Silikon / yağ enjeksiyonu: Çarpık bacak estetiği için uygulamaya dahil edilen, kemik ameliyatı olmayıp estetik amaçlı bir ameliyat yöntemidir. Silikon zayıf hastalarda tercih edilir ve tek ameliyat yeterlidir. Yağ enjeksiyonu ise vücudunda yeteri kadar yağ olan ya da kilolu hastalarda tercih edilir. Kişinin yağlı bölgesinden alınan yağ bacağa enjekte edilir. Fakat 6 ay sonra tekrar edilmesi gerekmektedir. Kalıcı bir görsel tedavi yöntemi olduğu düşünülmektedir.

Protez: Yaşlı hastalarda gelişen kireçleme tedavisinde yaygın kullanılır. Kireçleme çarpık bacağa neden olabileceği gibi çarpık bacağın sonucu olarak da gelişebilmektedir. Protez ameliyatında hasarlı eklem bölgesi çıkarılır, protez denilen eklem yüzeyleri yerleştirilir. Egzersiz ve ilaç tedavisi denendikten sonra bir seçenektir.

Çarpık Bacağa Ne İyi Gelir?

Obezite sorunu olup çarpık bacağa sahip hastalarda eklemlere binen yükün azaltılması gerekmektedir, aksi halde çarpıklık daha da kötüleşebilir.

Diz ekleminin kontrolünün sağlanması, bacak kaslarının kuvvetlendirilmesi egzersizle mümkün olmaktadır. Hastaların doktor kontrolünde çarpık bacak egzersizleri yapması çarpıklığın düzelmesi açısından faydalı olacaktır. Bu amaçla ağırlıksız ya da ilerleyen dönemlerde ağırlık ile bacak kaldırma hareketlerinin faydalı olduğu bildirilmiştir.

Yeterli miktarda güneş ışığı alınması vücudun ihtiyacı olan d vitamini için gereklidir, böylece kemiklerin d vitamini ihtiyacı karşılanabilir, eksikliği halinde takviye alınabilir.

Ayrıca tedavide kullanılan çarpık bacak bandı, bacağa ya da dize basınç oluşturarak, çarpıklığın düzeltilmesinde yardımcıdır.

Çocuklarda Çarpık Bacak

Küçük çocuklarda yürümeye başlamayla parantez bacağın düzelip 3-4 yaşlarda hafif “X” bacağa dönmesi normaldir. Bu çarpıklık 7-8 yaşlarına kadar ilerleyip daha sonra gerileme gösterecektir. Gerileme göstermeyen ya da ilerleme kaydeden hastalarda altta yatan bir hastalık araştırılmalıdır. Nedene yönelik tedavi uygulanır. Ameliyat için büyüme döneminin tamamlanması beklenir.

Bebeklerde Çarpık Bacak

Doğumda parantez bacak olarak bilinen genu varum beklenen bir durumdur, çocuğun yürümeye başlamasıyla (12-18.aylar) düzelmesi beklenir. Düzelme gözlenmeyen bebeklerde iki yaşına kadar takip edilebilir. İki yaşından sonra devam eden bebekler altta yatan bir hastalık varlığı yönünden araştırılmalıdır. X bacak ise bu dönemde beklenemez.

Çarpık Bacak için Hangi Doktora Gidilir?

Erken yaşta görülen çarpık bacak durumunda başlangıçta takip edilir. X bacakta 7-8, o bacakta 3 yaşa kadar düzelme beklenir. Bu yaşlardan sonra hala devam eden ya da yetişkin yaşta yeni ortaya çıkan bir durumda ise altta yatan hastalıkların araştırılması gerekir. Böyle bir durumda Çocuk doktoru veya Ortopedi Bölümünden yardım alınması gerekmektedir.